oa Leren door toezien

Leren als medicijn, het is een opvatting die in re-integratieland rondwaart. Een dwaze opvatting, daar kom ik nog op. Eerst over leren. Waar meten we dat aan af? Let wel, ik heb het niet over wat leren 'is'. De zijnsvragen laat ik voor wat ze zijn, vragen dus die leiden naar eindeloze regressie, vragen die erop uitdraaien dat we uiteindelijk het moede hoofd in de schoot leggen en constateren dat het is zoals het is en dat we daar niet allemaal hetzelfde onder verstaan. Ze houden nog wel een enkele schoorsteen rokend, die vragen; dat is misschien een verzachtende omstandigheid. De vraag naar waar we leren aan herkennen, naar hoe we te weten kunnen komen of leren 'werkt', die vraag is productiever. Ik begin daarom met het inkleuren van een antwoord op die vraag. De eerste stap in het antwoord ontleen ik aan Pressman en Wildavsky: leren komt neer op het opvoeden van je preferenties en daarom meet je leren in elk geval af aan een verandering in je voorkeuren. Resultaten worden niet gegarandeerd, garanties zijn er niet, maar als er geen verandering is, is er niets veranderd en heb je niet geleerd. Als de juf tevreden uitroept dat je het goede antwoord hebt gegeven, is dat geen bewijs dat je wat geleerd hebt – alleen dat je het goede antwoord hebt gegeven en dat is niet hetzelfde. Het hoeft niet eens het juiste antwoord te zijn. Weet de juf veel. De juf verifieert; ze houdt toezicht. Dat vergroot haar inzicht in jou, maar niet noodzakelijkerwijs je inzicht in jezelf en in de stof die je zo vriendelijk en dringend dan wel dwingend werd aangeboden. Het is dressuur, eerder dan leren en dat komt doordat leren en toezicht gescheiden zijn. Toezicht kan inzicht genereren – als het je eigen toezicht is bij je eigen leren. Die 'je' is altijd een 'jullie'. Leren is een gezelschapsspel. Bij kinderen weten we dat nog, want kinderen leren spelenderwijs. Het gaat niet anders, want de activiteit die wij spel noemen is noch vrijwillig, noch gedwongen, noch cultuurbepaald. Huizinga wist het al. Bij elkaar produceren toezicht en leren, leren door toezicht, inzicht. Je leert door te leren op jezelf toe te zien, en dat kun je alleen maar leren doordat anderen op jou toezien en jij op anderen. Zo niet, dan heb je misschien geleerd dat als je bij de juf in een goed blaadje wilt komen, je haar spel moet meespelen. Dat weet je dan, maar of je van haar onderwijs ook zelf iets geleerd hebt, is nog steeds een open vraag. Het kan zijn dat je niet meer geleerd hebt dan een methode om je vrije tijd te beschermen – je hoeft niet na te blijven. Het kan zijn dat je in je vrije tijd dingen leert, die in het onderwijs minder gewenst zijn. Jong geleerd is oud gedaan en in de tussentijd zit de school. Daar komen we ook wel overheen.