Radix - Volume 49, Issue 2, 2023

Aan de wieg van de Europese integratie heeft een vorm van algemeen welzijnsconstitutionalisme gestaan. Over het bijbehorende ‘constitutional design’ bestond, typerend, minder eensgezindheid. Inmiddels is dit laatste thema opnieuw in het brandpunt van de belangstelling komen te staan. Hierbij vormen Europese eenwording dan wel versterking van de nationale staten de twee polen. De achtergrond van dit debat vormt zowel de inhoudelijke als de institutionele ontwikkeling die de Europese integratie heeft doorgemaakt. Terugkeer naar een vorm van algemeen welzijnsconstitutionalisme is, zo blijkt hierna, de weg vooruit.

Juristen zien het proces van Europese integratie als het bouwen van een Europese rechtsorde. Dit artikel betoogt dat dit idee van integratie steeds meer tegen haar grenzen aanloopt. Enerzijds is het EU-recht niet in staat om een structurerende rol te spelen in tijden van crisis; anderzijds lukt het lang niet altijd om via het EU-recht conflicten op te lossen. Daarom moet het idee van “integratie” niet langer structureel, maar juist in existentiële zin begrepen worden.

Asiel- en migratiebeleid heeft het afgelopen decennium hoog op de Europese prioriteitenlijst gestaan. Migratie wordt binnen de EU veelal als een veiligheidsprobleem gezien en migranten worden afgeschilderd als anders. Dit maakt dat het Europese beleid al jarenlang gekenmerkt wordt door mensenrechtenschendingen.

De internationale verhoudingen staan op scherp. De naoorlogse internationale rechtsorde staat onder druk. Kunnen veiligheidsgemeenschappen de logica van anarchie, competitie en strijd doorbreken? En wat betekent dit voor de ontwikkeling van de EU als veiligheidsgemeenschap?

Geopolitiek is weer actueel sinds de Russische invasie in Oekraïne. Dit leidt tot herwaardering van krijgsmachten, maar ook van maatschappelijke weerbaarheid. Dit artikel analyseert deze ontwikkeling en het weerbaarheidsdenken: de oorsprong, het soort dreigingen die van invloed zijn, welk doel weerbaarheid kan dienen, en waarom maatschappelijke veerkracht zo actueel is. Het gaat daarna in op te verwachten maatschappelijke en politieke veranderingen en welke rollen levensbeschouwelijke organisaties en denkpatronen kunnen spelen in dit veranderende tijdsgewricht, zowel voor het helpen versterken van weerbaarheid als voor een constructief-kritische blik.

Als vrij en onafhankelijk land heeft Oekraïne het recht om zich te verdedigen tegen de agressie van Rusland. In het VN-Handvest is uitgangspunt het geweldsverbod, maar er is een uitzondering geschapen voor zelfverdediging. Terecht heeft het Westen besloten om Oekraïne te helpen. Tussen de uitersten van het pacifisme en de heilige oorlog kan een rechtvaardige oorlog noodzakelijk zijn om de tirannie te stoppen. In het spoor van Hugo de Groot worden zes voorwaarden besproken.

De reformatie van de kerk in de zestiende eeuw richtte zich op de hele kerk van het Westen. Het calvinisme is een beweging vanuit Genève naar Frankrijk en de Nederlanden. De belijdenissen zijn hierin opgevat als specifiek in onderscheid van katholiek. We schetsen de confrontatie met en gezochte toenadering tot het lutheranisme en het ideaal van een pan-Europees verbond van gereformeerde landen en steden. Het handelsnetwerk van de VOC en de WIC en de zending van de gereformeerde kerken maakten het calvinisme internationaal.