NTT Journal for Theology and the Study of Religion - Volume 66, Issue 1, 2012

Religie speelt een nieuwe rol in de nationalistische golf die Europa overspoelt. In Denemarken, bijvoorbeeld, is het luthers secularisme zowel een identiteitskenmerk van het Deense volk als een manier om religie en politiek te scheiden. Dit luthers secularisme is problematisch omdat het in strijd is met liberaal-democratische basisprincipes en omdat het botst met het lutherse idee van godsdienstvrijheid. Tot slot, de overtuiging dat politiek alleen gebaseerd moet zijn op redelijke argumenten schiet tekort in een nationalistische context. Deense, maar ook Nederlandse theologen zouden juist inhoudelijk moeten bijdragen aan het debat over nationale identiteit.

Waar het recente Calvijnonderzoek de ruime verscheidenheid aan aspecten in Calvijns accommodatietheorie heeft aangetoond, stelt de auteur dat de twee perspectieven van pedagogie en openbaring samen het gehele concept omvatten. Problematische aspecten van Calvijns accommodatietheorie worden besprokenen en perspectieven voor de huidige theologie verkend, op de volgende drie gebieden: (1) de zekerheidsvraag; (2) het persoonlijk karakter van openbaring; (3) hermeneutische plausibiliteit. De auteur concludeert dat vooral de brede spreiding en het gelaagd karakter van Calvijns pneumatologie waardevolle perspectieven bieden voor de huidige discussie.

In het artikel wordt verslag gedaan van een ‘herlezen’ van de oudst dateerbare christelijke cultusruimte, de zogenoemde huiskerk van Dura Europos in Syrië (midden derde eeuw). De herlezing in directe verbinding met twee andere cultusplaatsen, de synagoge en het mithraeum, leidt tot een herinterpretatie. Er blijkt een sterke relatie tussen de huiskerk en het mithraeum. De doopruimte in het kerkhuis wordt als een kosmisch-sacrale ruimte gepresenteerd met als centrale argumenten: het blauwe plafond met sterren (en een maan), de overhuiving van de vont, de magische abecedaria-inscripties en de iconografie. Aldus komt de auteur tot een nieuwe visie op de huiskerk. Het woord ‘huis’ past daar niet bij. Het is eerder een cultusruimte in de traditie van een tempel met het karakter van een uiterst kosmisch sacrale plaats.

Volgens een bekend verhaal zou Rabban Yohanan ben Zakkai (ca. 30-90 n. C.), bij het zien van de verwoeste Tempel, hebben verklaard dat goede werken de door God gewilde vervanging zijn van verzoenende Tempeloffers. Deze nieuwe visie, gebaseerd op Hosea 6:6, liet echter geen sporen na in vroeg-Rabbijnse discussies over verzoening. Bovendien bleven oudere, apocalyptische noties van goede werken als voorsprekers aan een hemels gerechtshof een rol spelen. Waarschijnlijk leidde Ben Zakkai’s theologie van verzoening door goede werken lange tijd een marginaal bestaan. Pas toen de Rabbijnen een dominante positie hadden verworven kon deze opvatting worden gepresenteerd als het Rabbijnse antwoord op de val van de Tempel.

In zijn zeer invloedrijke werk Etymologiae behandelt Isidorus van Sevilla (ca. 560-636) naast een indrukwekkende veelheid van andere onderwerpen, ook het thema God. Dit interessante theologische hoofdstuk, dat een goede illustratie is van Isisdorus' methode elk thema te behandelen via de 'oorspronkelijke' betekenis van woorden, wordt hier gepresenteerd in een Nederlandse vertaling en voorzien van toelichting.