Radix - Volume 44, Issue 1, 2018

Dit artikel introduceert het begrip human enhancement, dat wil zeggen: de poging tot verbetering van menselijk functioneren met behulp van biomedische technologie buiten de context van een medische behandeling. Het artikel gaat in op de voors en tegens van human enhancement vanuit ethisch perspectief. Wat kan het mensen bieden, maar ook: wat zijn de gevolgen van human enhancement voor belangrijke maatschappelijke waarden als menselijke waardigheid en solidariteit? Hoe moeten we bijvoorbeeld aankijken tegen het gebruik van cognitive enhancers door studenten? Is er nog wel sprake van authentieke prestaties? Is dit een gevaarlijke ontwikkeling die individualisering bevordert en belangrijke deugden en waarden in het gevaar brengt? Het artikel is bedoeld om de gedachtevorming over human enhancement op gang te brengen zonder enhancement te veroordelen of toe te juichen. Daarom zijn verschillende enhancement technologies beoordeeld aan de hand van de vraag in hoeverre ze belangrijke waarden zoals solidariteit en menselijke waardigheid bevorderen of bedreigen.

Op grond van onder andere het onderzoek onder christelijke wetenschappers en masterstudenten uit verschillende grote universiteitssteden in Franssprekend Afrika wordt duidelijk gemaakt wat de betekenis is van een interculturele benadering van het geloof-enwetenschap- debat. Eén van de belangrijkste uitkomsten van dit onderzoek is dat deze wetenschappers en studenten het debat over geloof en wetenschap begrijpen vanuit de ontmoeting tussen twee culturele sferen, de westerse (Europese) en Afrikaanse. Zo’n interculturele benadering past bij de verandering van het westerse debat die door met name Kuhn’s opvattingen is teweeg gebracht. Een doorgaande interculturele dialoog is ook zeer behulpzaam voor westerse deelnemers aan dit debat, omdat het ze bewust maakt van de typische westerse trekken van hun visie op wetenschap en geloof. De beperking van de analytische benadering, het expansieve karakter en het zogenaamde ‘neutrale’ perspectief van de dominante westerse visie op wetenschap worden in zo’n context duidelijk. Een interculturele benadering brengt ook de fundamentele rol van de culturele ander voor zowel wetenschap als geloof aan het licht en leidt bovendien tot nieuwe theologische kennis.

Nut mag niet verward worden met zin; efficiëntie kan tot stand gebracht worden, zin deelt in het grenskarakter van het begrip waarheid. In de economische wetenschap domineert de constructie vooraf, volgens het model van de neoklassieke orthodoxie. De theorie bestudeert veeleer zichzelf dan de economische werkelijkheid; die bestaat uit concrete ervaringen van mensen van vlees en bloed. De institutionele verankering in officiële faculteiten, instituten en publicaties belemmert een vruchtbare verhouding tussen deze theoretische en de reële wereld. Er zijn echter steeds meer initiatieven die de aansluiting beter willen leggen. Theoretisch betekent het dat op de rol van het eigenbelang terreinwinst wordt geboekt door de factoren van algemeen belang, als verklarende principes van economische processen. De Gulden Regel is niet maar een negatieve formulering (‘wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet’) van wat ook positief zou kunnen worden uitgedrukt. Hij luidt: ‘Alles wat gij wilt dat u de mensen doen, doet gij hun ook aldus’. Dat is een onuitputtelijke bron van inspiratie voor creatief ondernemerschap.

Dit historisch gekleurd artikel gaat over de vraag hoe er in het verleden werd nagedacht door het protestants-christelijk onderwijs en toegespitst op het gereformeerd-vrijgemaakt onderwijs tot 1985 over de verhouding tussen de school en samenleving. Bij de huidige bezinning op de vrijheid van onderwijs speelt de vraag naar de eigen inhoud van het christelijk onderwijs een rol. Het betreft de vraag of de staat het onderwijs mag gebruiken om een algemeen burgerlijke moraal te stimuleren met het oog op de eenheid van het land. Deze kwestie speelde ook in het verleden een belangrijke rol in het christelijk onderwijs. Mijn bijdrage betreft een chronologische ordening en duiding van gebeurtenissen en het benutten en belichten van de historische context, vanuit sociaal, historisch-pedagogisch en didactisch perspectief. Hieruit blijkt dat het christelijk onderwijs en het vrijgemaakt onderwijs als exempel van oudsher ambivalent staan tegenover opgedrongen burgerschapsidealen, maar dat er goede kansen liggen om burgerschapsonderwijs te stimuleren als de christelijke school de eigen visie op mens en wereld weet vorm te geven.