Radix - Volume 45, Issue 1, 2019

In deze bijdrage vul ik het referaat van De Blois aan. Waar zijn betoog ons hier en daar voor onontkoombare keuzes lijkt te plaatsen, sla ik een andere weg in. De dialectische en op synthese gerichte denkwijze van Scholten biedt ons de mogelijkheid om allerlei schijnbare tegenstellingen te overstijgen. Ik illustreer dat op drie onderdelen van De Blois ’ betoog: autonomie of heteronomie, gemeenschap of individu, en: lezen wij het Oude Testamant vanuit het Nieuwe Testament of omgekeerd. In al deze gevallen hoeven we ons niet gevangen te laten nemen in een ‘óf-óf-denkschema’, maar biedt Scholtens denkwijze ons de ruimte voor ‘én-én’.

Zowel de 20ste-eeuwse Amsterdamse hoogleraar Paul Scholten als de 21ste-eeuwse Amerikaanse jurist Gary Haugen laten ons zien dat we door toepassing van het geldend recht in onze hedendaagse samenleving kunnen bijdragen aan Bijbelse gerechtigheid in onze tijd. Zij vormen elk op geheel eigen wijze sprekende voorbeelden van christen-juristen die zich inzetten voor een rechtvaardige samenleving. Scholten deed dit in een academische omgeving, maar ook in kerk en politiek. Haugen doet dit als directeur van een mensenrechtenorganisatie die zich inzet tegen slavernij en mensenhandel. Beiden doen een appel op elke christen (-jurist) zich daarvoor ook in te zetten.

Het belang van deugden in de economie is niet vanzelfsprekend. Veel economen gaan uit van het calvinistische mensbeeld dat de mens geneigd is tot het kwade en alleen eigenbelang nastreeft. Maar dat eigenbelang wordt steeds problematischer. Toch is het de vraag of economen deze les ter harte nemen. De gedachte dat het nastreven van het eigenbelang goed is voor de economie heeft immers al oude papieren. Deze gedachte gaat onder andere terug tot de Wealth of Nations van Adam Smith, de vader van de economische wetenschap. Maar het vreemde is dat Adam Smith in zijn andere boek, Theory of Moral Sentiments, betoogt dat een samenleving alleen maar gelukkig kan zijn als mensen deugdzaam handelen. In dit artikel analyseer ik hoe deze tweespalt in het denken van Adam Smith wortelt in zijn godsbeeld. Daarna presenteer ik recent onderzoek in het kader van het project What good markets are good for dat inzicht biedt of en hoe deugden in de economie van belang zijn voor het menselijk floreren.

In dit artikel wordt de proactieve duurzaamheidsstrategie als alternatief voor de dominante ‘win-win’ benadering van MVO geïntroduceerd. De proactieve benadering kenmerkt zich door een focus op transitie, omarmen van de nodige radicale innovatie en creëren van de context die nodig is voor de transitie. Vanuit transitieonderzoek blijkt dat deze benadering het verschil kan maken tussen het doorzetten of uitblijven van transities. Vervolgens worden de empirische bevindingen geëvalueerd vanuit drie ethische perspectieven met een Bijbels kader. Een consequentere toepassing van de nutsethische afweging met focus op de lange termijn zou tot meer proactieve strategieën leiden. Vanuit de plichtsethiek zijn er goede argumenten om proactieve duurzaamheidsstrategieën als plicht te zien wanneer positieve rechten of rechtvaardigheid in het geding zijn. Tenslotte overlapt het proactieve ideaaltype met belangrijke deugden zoals moed en nederigheid, zeker als zij met balans en vanuit een afhankelijke houding wordt geïmplementeerd. De evaluatie onderstreept ook dat de plicht- en deugdenethiek een waardevolle aanvulling vormen voor de in de praktijk van de duurzaamheidsstrategieën dominante nutsethiek.