2004
Volume 48, Issue 102
  • ISSN: 0923-7771
  • E-ISSN: 2665-9492

Abstract

Abstract

In 1451, the Roman cardinal Nicolaus Cusanus, in his capacity as papal legate, undertook a journey that took him through Germany to the Netherlands. He visited several towns and monasteries. His main concern was to draw the attention of the various clergy to the need for reform. Although his stay did not last much longer than six weeks and very little of the reform he (and Rome) had in mind came about, during the course of the nineteenth century various Protestant (church) historians devoted considerable attention to the legate’s journey in general and to the person of Nicholas Cusanus in particular. A study of the relevant passages shows that the esteem in which Cusanus is held is due above all to the fact that he is regarded by the Protestant church historians and theologians of the nineteenth century, especially the liberal ones, as a forerunner of the Reformation.

Loading

Article metrics loading...

/content/journals/10.5117/DNK2025.1.004.HART
2025-06-01
2025-08-21
The full text of this item is not currently available.

References

  1. A.J.van der Aa, c.s., ‘Theodorus Adrianus Clarisse’, Biografisch Woordenboek der Nederlanden3, 404.
    [Google Scholar]
  2. A.J.van der Aa, c.s., ‘Nicolaas Christiaan Kist’, idem10, 206vv.
    [Google Scholar]
  3. A.J.van der Aa, c.s., ‘Lucas Suringar’, idem17/2, 1077v.
    [Google Scholar]
  4. A.J.van der Aa, c.s., ‘Johannes van Voorst’, idem19, 356v.
    [Google Scholar]
  5. A.J.van der Aa, c.s., ‘Wessel Albertus van Hengel’, idem, bijvoegsel, 284vv.
    [Google Scholar]
  6. Annales Academiae Lugduno-Batavae, uitgegeven door S. Speyertvan der Eyk, (Lugduni Batavorum: apud S. et J. Lugtmans, 1825).
    [Google Scholar]
  7. Anoniem, Geschichtslügen: eine Widerlegung landläufiger Entstellungen auf dem Gebiete der Geschichte mit besonderer Berücksichtigung der Kirchengeschichte / auf‘s Neue bearbeitet von drei Freunden der Wahrheit (Paderborn: Ferdinand Schöningh Verlag1884).
    [Google Scholar]
  8. Anoniem, Geschiedvervalsching. Eene wederlegging der meest in omloop zijnde dwalingen op het gebied van algemeene en kerkelijke geschiedenis, door drie vrienden der waarheid, met een brief van dr. H.J.A.M. Schaepman (Utrecht: Wed. J.R. van Rossem, s.a. [1887]).
    [Google Scholar]
  9. J.G.R.Acquoy, Gerardi Magni Epistolae XIV, e codice regio Hagano nunc primum editae (Amstelodami: apud H.W. Mooij, 1857).
    [Google Scholar]
  10. J.G.R.Acquoy, Levensbericht van Willem Moll (Amsterdam: Johannes Müller, 1880).
    [Google Scholar]
  11. M.P.A.de Baar en M.van Dijk (red.), Herinnering en identiteit in het vrijzinnig protestantisme (Hilversum: Verloren2009).
    [Google Scholar]
  12. J.P.de Bie, / J.Loosjes, ‘Nicolaas Christiaan Kist’, Biografisch Woordenboek van Protestantse Godgeleerden in Nederland4, 769vv.
    [Google Scholar]
  13. J.A.Bornewasser, ‘Nederlandse kerkgeschiedenis van de negentiende eeuw’, De negentiende eeuw11 (1987), 63-78.
    [Google Scholar]
  14. A.L.G.Bosboom-Toussaint, Het huis LauernesseI (Amsterdam: G.J.A. Beijerinck1840).
    [Google Scholar]
  15. F.J.P.van den Branden, / J.G.Frederiks, ‘Nicolaas Christiaan Kist’, Biografisch Woordenboek der Noord- en Zuidnederlandsche Letterkunde, 423v.
    [Google Scholar]
  16. GeorgBraun, Urbis Praecipuarum Totius Mundi (Coloniae Agrippinae: apud Godefridum Kempensem, 1581).
    [Google Scholar]
  17. A.M.Cerisier / PetrusLoosjes Azn., Algemeene geschiedenis der Vereenigde Nederlandsche ProvinciënII (Amsterdam / Leyden: Den Hengst, Swalm en Honkoop, 1793 [= Vertaling en bewerking van A.M.Cerisier, Tableau de l’histoire générale des Provinces-UniesII, Utrecht: J. van Schoonhoven & Comp., 1777]).
    [Google Scholar]
  18. Th.A.Clarisse, / J.Clarisse, ‘Over den geest en de denkwijze van Geert Groote, kenbaar uit zijne schriften’, Archief voor Kerkelijke Geschiedenis, inzonderheid van NederlandI (1829); 335, 337-354.
    [Google Scholar]
  19. [N.Cusanus] Jac. FaberStapulensis (ed.), Haec accurata recognitio trium voluminum operum clariss[imi] P[atris] Nicolai Cusae card[inalis] (Parisiis: ex officina Ascensiana, 1514).
    [Google Scholar]
  20. [N.Cusanus] H.Petri (ed.), D. Nicolai de Cusa Cardinalis, utriusque Iuris Doctoris, in omnique philosophia incomparabilis viri Opera, etc. (Basileae: Henricpetri, 1565).
    [Google Scholar]
  21. G.H.M.Delprat, Verhandeling over de Broederschap van G. Groote en over den invloed der Fraterhuizen op den wetenschappelijken en godsdienstigen toestand, voornamelijk van de Nederlanden na de veertiende eeuw (Arnhem: Is. An. Nijhoff & Zoon, 18562).
    [Google Scholar]
  22. E.J.Diest Lorgion, Kerkgeschiedenis van de Nederlanden (Groningen: Bij J.B. Wolters, 1873).
    [Google Scholar]
  23. Mathildevan Dijk, ‘”Door hun geestigen stijl en evangelischen inhoud”. Willem Moll en de Moderne Devotie’, Herinnering en identiteit, 43-54.
    [Google Scholar]
  24. Dionysiusvan Leeuwen [= de Kartuizer], Doctoris Ecstatici D. Dionysii Cartusiani Opera Omnia, etc. (Monstrolii: Cartusiæ S.M. de Pratis, 1896-1935).
    [Google Scholar]
  25. WalterAndreas Euler / HaraldSchwaetzer (ed.), Nicolai de Cusa. Opera omnia, etc., XIX/3. Sermones IV (1455-1463) (Hamburgi: in aedibus Felicis Meiner, 2002).
    [Google Scholar]
  26. W.J.Fournier, ‘Johannes van Voorst’, Biografisch Lexicon voor de geschiedenis van het Nederlandse ProtestantismeII, 449vv.
    [Google Scholar]
  27. G. Groenvan Prinsterer, Handboek voor de geschiedenis van het VaderlandI (Leiden: S. en J. Luchtmans, 1841).
    [Google Scholar]
  28. B.ter Haar, ‘Levensschets van Dr. Nicolaas Christiaan Kist’, Jaarboek Maatschappij Nederlandsche Letterkunde1861, 45-128.
    [Google Scholar]
  29. B.ter Haar c.s. (red.), Geschiedenis der christelijke kerk in Nederland in tafereelenI (Amsterdam: G. Portielje & Zoon, 1864).
    [Google Scholar]
  30. Gertden Hartogh, Cusanus. Over de wetende onwetendheid (Eindhoven: Damon, 2023).
    [Google Scholar]
  31. Gertden Hartogh, ‘Cusanus in Deventer. Nieuwe elementen in een oude discussie’, Tijdschrift Nederlandse Kerkgeschiedenis, september2023.
    [Google Scholar]
  32. G.J.Heering (red.), De Remonstranten. Gedenkboek bij het 300-jarig bestaan der Remonstrantsche Broederschap (Leiden: A.W. Sijthoff, 1919).
    [Google Scholar]
  33. J.H.Herderschêe, ‘Wessel Albertus van Hengel’, Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek3, 575v.
    [Google Scholar]
  34. P. Hofstedede Groot, De Groninger godgeleerden in hunne eigenaardigheid (Groningen: A.L. Scholtens, 1855).
    [Google Scholar]
  35. F.L.van ‘t Hooft, ‘Sijo Kornelius Thoden van Velzen’, Biografisch Lexicon voor de Geschiedenis van het Nederlandse ProtestantismeII, 418v.
    [Google Scholar]
  36. Davidvan Hoogstraten / Matthaeus Brouëriusvan Nidek, Groot algemeen historisch, geographisch, genealogisch, en oordeelkundig woordenboek, enz., enz., dl. VII (Amsterdam / Utrecht / ’s-Gravenhage: Brunel e.a., 1725-1732).
    [Google Scholar]
  37. O.J.de Jong, ‘Nicolaas Christiaan Kist’, Biografisch Lexicon voor de Geschiedenis van het Nederlandse ProtestantismeV, 305vv.
    [Google Scholar]
  38. M.de Jonge, ‘Wessel Albertus van Hengel’, Biografisch Lexicon voor de Geschiedenis van het Nederlandse ProtestantismeIV, 190v.
    [Google Scholar]
  39. N.C.Kist, ‘Oratio de progressione ingenii humani in dogmatum Historia Christianorum animadvertenda (11 oktober 1823)’, Annales (1825), in: Nationaal Archief, archief Kist (toegangsnr. 3.20.69), inv.nr. 820.
    [Google Scholar]
  40. N.C.Kist, ‘Over den oorsprong en voortgang van den aflaat-handel’, Archief voor Kerkelijke Geschiedenis, inzonderheid van NederlandI (1829), 165v.
    [Google Scholar]
  41. L.Knappert, ‘Theodorus Adrianus Clarisse’, Nieuw Nederlandsch Biographisch Woordenboek3, 230v.
    [Google Scholar]
  42. L.Knappert / W.J.P.Suringar, ‘Lucas Suringar’, Nieuw Nederlandsch Biographisch Woordenboek5, 843v.
    [Google Scholar]
  43. F.S.Knipscheer, ‘Nicolaas Christiaan Kist’, Nieuw Nederlandsch Biographisch Woordenboek9, 519v.
    [Google Scholar]
  44. N.Knopp, ‘Des Cardinals Nicolaus von Cusa katholische Ansicht vom Ablasse, in Schutz genommen gegen F. A. Scharpff und Dr. E. B. Swalue. Ein Beitrag zur Lehre vom Ablasse‘, Katholische Zeitschrift für Wissenschaft und Kunst2/2 (1845), 44-66.
    [Google Scholar]
  45. F.X.Kraus, ‘Die Handschriften-Sammlung des Cardinals Nicolaus v. Cusa’, SERAPEUM. Zeitschrift für Bibliothekwissenschaft, Handschriftenkunde und ältere Litteratur25 (dec. 1864), 353-365 en 369-383.
    [Google Scholar]
  46. J.P.Kruijt, ‘Mentaliteitsverschillen in ons volk in verband met godsdienstige verschillen’, Mens en Maatschappij1943, 1-28 en 65-83.
    [Google Scholar]
  47. Isaacde Larrey / JanLodewyk Schuer, Geschiedenis van Engelandt, Schotlandt en Ierlandt, enz. (Amsterdam: Salomon Schouten, 17412 [17281]).
    [Google Scholar]
  48. F.A.van Lieburg (red.), Opwekking van de natie: Het protestantse Réveil in Nederland (Hilversum: Verloren, 2019).
    [Google Scholar]
  49. Fredvan Lieburg, ‘Spiegelbeeld: het humanistisch Réveil’, in idem, 258v.
    [Google Scholar]
  50. J.Lindeboom, Geschiedenis van het Vrijzinnig ProtestantismeI-III (Huis ter Heide: De Wachttoren, 1929v.).
    [Google Scholar]
  51. C.F.X.Millot, Oude en hedendaagsche algemeene en wereldlyke geschiedenisVII (Amsterdam: Yntema en Tieboel, 1777).
    [Google Scholar]
  52. W.Moll, Kerkgeschiedenis van Nederland vóór de Hervorming2-1 (Arnhem: Is. An. Nijhoff en zoon, 1866).
    [Google Scholar]
  53. W.J.F.Nuyens, Algemeene geschiedenis des Nederlandschen volks, van de vroegste tijden tot op onze dagen4 (Amsterdam: C.L. van Langenhuysen, 1872).
    [Google Scholar]
  54. J.Offerhaus Lzn., ‘Levensbericht van Petrus Hofstede de Groot’, Jaarboek Maatschappij Nederlandsche Letterkunde1887, 237-296.
    [Google Scholar]
  55. J.Pistorius / B.G.Struve, Rerum Germanicarum veteres iam primum publicati scriptoresVI (Ratisbonæ: sumptibus Joannis Conradi Peezii, 1726).
    [Google Scholar]
  56. F.Pijper, ‘Geestelijke stroomingen in Nederland voor de opkomst van het Remonstrantisme’, in G.J.Heering, De Remonstranten, 37-60.
    [Google Scholar]
  57. Is.Prins, ‘Levensbericht van Dr. E.B. Swalue’, Jaarboek Maatschappij Nederlandsche Letterkunde1865, 118-136.
    [Google Scholar]
  58. J.J.Prins, ‘Levensbericht van Prof. W.A. van Hengel’, in: Jaarboek Maatschappij Nederlandsche Letterkunde1871, 175-239.
    [Google Scholar]
  59. P.Raedts, ‘Katholieken op zoek naar een Nederlandse identiteit 1814-1898’, Bijdragen en Mededelingen tot de Geschiedschrijving der Nederlanden107 (1992) afl. 4, 713-725.
    [Google Scholar]
  60. JacobusRevius, Daventria illustrata (Lugduni Batavorum: Ex officina Petrus Leffen, 1651).
    [Google Scholar]
  61. H.C.R[ogge], ‘Willem Moll’, De Nederlandsche Spectator36 (6sept. 1879).
    [Google Scholar]
  62. W.G.A.J.Röring, Ons katholiek verleden. De kerkelijke geschiedenis van Nederland in schetsen en tafereelen, ten dienste van R.K. Scholen en Inrichtingen van Onderwijs (’s-Hertogenbosch: P. Stokvis-Waterreus, 1896).
    [Google Scholar]
  63. F.A.Scharpff, ‘Das kirchliche und literarische Wirken des Nicolaus von Cusa’, Theologische Quartalschrift1837/1, 1-35.
    [Google Scholar]
  64. F.A.Scharpff, Der Cardinal und Bischof Nicolaus von Cusa. Erster Theil. Das kirchliche Wirken. Ein Beitrag zur Geschichte der Reformation innerhalb der katholischen Kirche im fünfzehnten Jahrhunderte, usw. (Mainz: Druck und Verlag bei Florian Kupferberg, 1843).
    [Google Scholar]
  65. M.Siegenbeek, ‘Levensbericht van Theodorus Adrianus Clarisse’, Jaarboek Maatschappij Nederlandsche Letterkunde1829, 32v.
    [Google Scholar]
  66. M.Siegenbeek, ‘Levensbericht van Johannes van Voorst’, Jaarboek Maatschappij Nederlandsche Letterkunde1834, 6v.
    [Google Scholar]
  67. M.Siegenbeek, ‘Levensbericht van Lucas Suringar’, Jaarboek Maatschappij Nederlandsche Letterkunde1834, 8v.
    [Google Scholar]
  68. E.B.Swalue, ‘De kardinaal Nicolaas van Cusa, en zijne werkzaamheid als pauselijk legaat in Nederland. Eene bijdrage ter regte beoordeeling, zoowel van Cusa’s denkwijze en invloed, als van den Godsdienstigen en Kerkelijken toestand onzes Vaderlands in de tijden der voorbereiding eener Kerkhervorming’, Archief voor Kerkelijke Geschiedenis, inzonderheid van Nederland9 (1838/1), 1-115.
    [Google Scholar]
  69. E.B.Swalue, ‘Nalezing op de Verhandeling over NICOLAAS VAN CUSA. Naar aanleiding van: Das kirchliche und literarische Wirken des Nicolaus von Cusa, enz.’, idem 9 (1838/2), 233-283.
    [Google Scholar]
  70. E.B.Swalue, ‘Het Hospitaal te Cues en deszelfs stichter’, idem 14 (1843), 113, 115-172.
    [Google Scholar]
  71. E.B.Swalue, ‘NICOLAAS VAN CUSA in betrekking tot Nederland’, in TerHaar, Geschiedenis, 419-435.
    [Google Scholar]
  72. S.K. Thodenvan Velsen [sic!], Commentatio theologica de hominis cum Deo similitudine (Groningae: apud J. Oomkens, 1835).
    [Google Scholar]
  73. S.K. Thodenvan Velzen, Christus in zijne heiligen. Levensbeelden voor de 365 dagen des jaars, volgens den Evangelischen volksalmanakI (Arnhem: G.W. van der Wiel, 1861).
    [Google Scholar]
  74. H.J.De Vleeschauwer, ‘Van de voorposten der moderne wijsbegeerte. Twintig jaar Cusanus-studie’, in: Tijdschrift voor Philosophie1/2 (mei1939), 449-474.
    [Google Scholar]
  75. J.Vree, ‘Theodorus Adrianus Clarisse’, Biografisch Lexicon Geschiedenis van het Nederlandse ProtestantismeV, 118vv.
    [Google Scholar]
  76. An.Ypey, Beknopte letterkundige geschiedenis der systematische godgeleerdheidI (Haarlem: C. Plaat, 1793).
    [Google Scholar]
  77. Albertvan der Zeijden, Katholieke identiteit en historisch bewustzijn. W.J.F. Nuyens (1823-1894) en zijn ‘nationale’ geschiedschrijving (Hilversum: Verloren, 2002).
    [Google Scholar]
  78. S.B.J.Zilverberg, ‘Willem Moll’, Biografisch Lexicon Geschiedenis van het Nederlandse ProtestantismeI, 188vv.
    [Google Scholar]
/content/journals/10.5117/DNK2025.1.004.HART
Loading
/content/journals/10.5117/DNK2025.1.004.HART
Loading

Data & Media loading...

This is a required field
Please enter a valid email address
Approval was a Success
Invalid data
An Error Occurred
Approval was partially successful, following selected items could not be processed due to error