f Leven tussen hemel en aarde. Reflecties over de deugd van de religio bij Thomas

Dit essay wil de klassieke opvatting van religie als een deugd in een actueel licht stellen door haar te verbinden met een beschouwing over de mens als gepositioneerd ‘tussen hemel en aarde’. Onze seculiere tijd kenmerkt zich door het wegvallen van de oude theologische orde van het bestaan, als gevolg waarvan de mens probeert te leven met zichzelf als laatste referentiepunt. Met het schema van de mens ‘tussen hemel en aarde’ wil ik betogen dat seculier niet per se tegenover religieus staat: de verbinding tussen hemel en aarde, tussen het verticale en het horizontale, is wezenlijk voor de mens. Deze stelling wordt verder uitgewerkt aan de hand van Thomas van Aquino, die in zijn ethisch denken een onderscheid maakt tussen het menselijk bestaan in de wereld volgens de kardinale deugden (orde van de natuur) en de verhouding van de mens tot zijn transcendente bestemming volgens de theologale deugden van hoop, geloof en liefde (orde van de genade). Thomas vat ook religio als een deugd op, namelijk als de deugd waardoor de mens eer en respect betuigt richting God. Ik betoog dat in het verlengde van Thomas’ begrip van religio men religie kan omschrijven als het erkennen en vieren van die aspecten van het bestaan die niet te beheersen of te controleren zijn.