Radix - Volume 43, Issue 4, 2017

Dit artikel bespreekt de rol die religieuze instituties hebben gespeeld in de slavenemancipatie in Nederland tussen 1840 en 1863. Waarom stonden Nederlandse geestelijken zo onverschillig tegenover de slavenhandel en het gebruik van slavenarbeid in de Nederlandse koloniën? Rechtvaardigden zij deze praktijken, en zo ja, op welke theologische of morele gronden? En: kan de houding ten opzichte van (anti-)slavernij een maatstaf zijn voor de moderniteit in het Nederland van de negentiende eeuw?

Na een historische schets – over beeldvorming omtrent de Afrikaanse ‘slaaf’ alsook vroege kritiek op de slavernijpraktijk – volgt een overzicht van posities van gevestigde kerken in Nederland ten opzichte van de slavernij. Vervolgens bespreek ik het ontstaan van de protestants-christelijke stroming Réveil rond 1815. Na een reflectie op uiteenlopende standpunten met betrekking tot de (anti-)slavernij binnen het Réveil concludeer ik dat een merkwaardige paradox van protestants conservatisme substantieel heeft bijgedragen aan het beëindigen van de slavernij in de Nederlandse koloniën.

In dit artikel verkennen we de ideeën van kardinaal John Henry Newman (1801–1890) en Martha Nussbaum (1947 – heden) over het doel en de waarde van universitair onderwijs in het algemeen en de geesteswetenschappen in het bijzonder. Newman ziet onderwijs als het exclusieve doel van de universiteit. Universiteiten moeten gericht zijn op het overdragen van wat hij noemt ‘universele kennis’ en op de intellectuele vorming van studenten (§1). Voor Nussbaum is het doel van universitair onderwijs nadrukkelijk ook morele vorming, gericht op burgerschap. De geesteswetenschappen spelen hierin een cruciale rol (§2). Na hun opvattingen geschetst te hebben, beschrijven we enkele overeenkomsten en verschillen (§3) en sluiten we af met een conclusie (§4).

Veel hedendaagse protestanten verlangen naar meer contemplatie, rituelen en lichamelijkheid. Vaker dan voorheen zijn gereformeerden en evangelicalen in gesprek met rooms-katholieken. Kerkvaders en theologische exegese zijn nadrukkelijk in beeld. De Canadese theoloog Hans Boersma (1961) geldt als invloedrijk pleitbezorger en duider van deze wereldwijde trend. Volgens hem is het van groot belang dat protestanten in een context van secularisatie en globalisering aansluiting zoeken bij de Great Tradition van de kerk van voor de Reformatie. Meer dan gedacht biedt de eigen traditie hiervoor aanknopingspunten. Volgens Boersma’s Herman Bavinck Lecture 2017 is het denken van Abraham Kuyper over de ‘gelukzalige aanschouwing van God’ als doel van het menselijk bestaan hiervan een treffend voorbeeld.