2004
Volume 47, Issue 101
  • ISSN: 0923-7771
  • E-ISSN: 2665-9492

Abstract

Abstract

The walls of the famous and iconic ‘pop temple’ Paradiso — a free-spirited music venue in Amsterdam — tell the fascinating history of a bold liberal religious movement with international appeal. Brothers Petrus Hermanus and Philip Reinhard Hugenholtz, liberal ministers in the Dutch Reformed Church, played a key role in establishing De Vrije Gemeente (The Free Congregation) of Amsterdam. This congregation, founded in 1870, was a liberal religious community that split from the Dutch Reformed Church and distanced itself from traditional dogmas, emphasizing free thought and individual spirituality. Their openness was reflected in their active interest in for example Hinduism, Buddhism, and Islam, as well as in their promotion of greater gender equality, hiring women as Sunday school teachers and allowing them to preach, thereby challenging the conservative norms that had excluded women from religious leadership and the pulpit. The history of the Hugenholtz brothers and their free congregation illustrates the broader tensions within Dutch Protestantism during this period, as the nation grappled with issues of modernity, secularization, and religious identity. Through its international connections the Free Congregation became central to the International Congress of Religious Free-Thinkers, which later became the still-existing International Association for Religious Freedom (IARF). Their 1901 conference, held in their Amsterdam church, brought together free-thinkers and liberal religious groups from the USA, England, Australia, New Zealand, Switzerland, Germany, Japan, and India. Though the Free Congregation itself no longer exists, its legacy still resonates in the liberal religious movements of the Netherlands as well as in in recent academic research.

Loading

Article metrics loading...

/content/journals/10.5117/DNK2024.2.004.PITS
2024-12-01
2025-02-16
Loading full text...

Full text loading...

/deliver/fulltext/09237771/47/101/DNK2024.2.004.PITS.html?itemId=/content/journals/10.5117/DNK2024.2.004.PITS&mimeType=html&fmt=ahah

References

  1. H.Alma, Het verlangen naar zin. De zoektocht naar resonantie in de wereld (Utrecht: Ten Have2020).
    [Google Scholar]
  2. C.Anbeek, Kwetsbaarheid omhelzen. Op zoek naar gemeenschappen met een hart (Utrecht: Ten Have2023).
    [Google Scholar]
  3. M.P.Ade Baar en F.Pitstra, ‘Van ‘artikel van weelde’ tot beroep. Discussies over de geschiktheid van vrouwen voor de theologiestudie en het predikambt, 1898-1913’, in: M.P.ADe Baar, F.Cossee, M.van Veen en A.Voolstra ed., Honderd jaar vrouwen op de kansel, 1911-2011 (Hilversum: Verloren2011) 15–36.
    [Google Scholar]
  4. R.Benjamins, Boven is onder ons. Denken over God na God (Middelburg: Skandalon2022).
    [Google Scholar]
  5. J.P.de Bie en J.Loosjes ed., ‘Petrus Hermannus Hugenholtz jr’. Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland4 (Den Haag: Martinus Nijhoff1931) 394-395.
    [Google Scholar]
  6. J.P.de Bie en J.Loosjes ed., ‘Willem Jesse’, Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland4 (Den Haag: Martinus Nijhoff1931) 542-543.
    [Google Scholar]
  7. E.H.Cossee, ‘De stichting van De Vrije Gemeente, haar voorgeschiedenis en uitwerking’, in: G.N.M.Vis, J.D.Snel, P.H.A.M.Abels & J.Bakker ed., En God bleef toch in Mokum. Amsterdamse kerkgeschiedenis in de negentiende en twintigste eeuw (Delft: Eburon2000) 99-116.
    [Google Scholar]
  8. E.Cossee, ‘Dutch involvement in the IARF’, in: Andrew. C.Clark e.a. ed., Centennial Reflections: International Association for Religious Freedom, 1900-2000, International Association for Religious Freedom (Assen: Van Gorcum2001) 39-41.
    [Google Scholar]
  9. J.Fehr, ‘XIII De Vrije Gemeente’ in: E.D.Spelberg ed., Kerk en kerkgaan. V.P.R.O uitgave, 88 (Huis ter Heide: De Tijdstroom [n.d.]) 4.
    [Google Scholar]
  10. S.Frome, ‘Thomas Carlyle: Transcendentalism and Beyond’, Humanist Perspectives172 (2010) 12-14.
    [Google Scholar]
  11. O.Geerts, ‘Kerkelijke kwestie – Open brief aan F.W.N. Hugenholtz over de kerkelijke kwestie’, De Hervorming nr. 25, 21juni1879 (1879) 99-100.
    [Google Scholar]
  12. J.A.Groen, ‘De Vrije Gemeente Honderd Jaar’, Ons Amsterdam29 (1977) 290-294.
    [Google Scholar]
  13. R.den Hartog, ‘”Een zo gematigd ketter”. Prof. mr. C.W. Opzoomer (1821-1892)’, Nieuw Letterkundig Magazijn30. Maatschappij der Nederlandse Letterkunde (2012) 24-25
    [Google Scholar]
  14. J.Herderscheê, ‘Hugenholtz, Philip Reinhard’ in: P.J.Blok, P.C.Molhuysen ed., Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek5 (Leiden: A.W Sijthoff1921) 249-250.
    [Google Scholar]
  15. WiesHouweling ed., Is vrijheid altijd blijheid? Vrijzinnige vragen over de vanzelfsprekendheden van onze tijd (Zoetermeer: KokBoekencentrum2019).
    [Google Scholar]
  16. F.W.N.Hugenholtz, Geloofsstrijd. Een schets uit het kerkelijk leven onzer dagen (Amsterdam: Berns1880).
    [Google Scholar]
  17. F.W.N.Hugenholtz, Godsdienstige opvoeding (Amsterdam: Berns1880).
    [Google Scholar]
  18. F.W.N.Hugenholtz, Stemmen uit de Vrije Holl. Gemeente te Grand Rapids (in Amerika) (Grand Rapids: [n.p.] 1886).
    [Google Scholar]
  19. F.W.N.Hugenholtz, De weg waarlangs God ons leidde. Herinneringen uit zijn vijf-entwintig jarige loopbaan, uitgesproken voor zijne gemeente op zondag 29 Januari 1888, te Grand Rapids, Michigan (Grand Rapids: [n.p.] 1888).
    [Google Scholar]
  20. F.W.NHugenholtz, Het parlement der godsdiensten (Rotterdam: Nijgh & van Ditmar1894).
    [Google Scholar]
  21. P.HHugenholtz jr., ‘Meeting’, De Hervorming5, 47 (1877) 4.
    [Google Scholar]
  22. P.H.Hugenholtz jr., Waarom gaan wij heen? Een woord van rekenschap (Amsterdam: Scheltema en Holkema1877).
    [Google Scholar]
  23. P.H.Hugenholtz jr., ‘Stichting der Vrije Gemeente te Amsterdam’, Stemmen uit de Vrije Gemeente1 (1878) 9-22.
    [Google Scholar]
  24. P.H.Hugenholtz jr., ‘Vrees niet klein kuddeke’, Stemmen uit de Vrije Gemeente1 (1878) 22-38.
    [Google Scholar]
  25. P.H.Hugenholtz jr., Licht en schaduw. Indrukken van het godsdienstige leven in Amerika (Amsterdam: T.J. van Holkema1890).
    [Google Scholar]
  26. P.H.Hugenholtz jr., Indrukken en herinneringen (Amsterdam: Holkema en Warendorf1904).
    [Google Scholar]
  27. P.H.Hugenholtz jr. ed., Religion and Liberty. Addresses and papers of the second international council of unitarian and other liberal religious thinkers and workers held in Amsterdam, September 1903 (Leiden: Brill1904).
    [Google Scholar]
  28. P.H.Hugenholtz jr., ‘Vrije gemeenten’. Kerk en Secte33 (1908) 23.
    [Google Scholar]
  29. P.H.Hugenholtz jr., ‘De vrije gemeenten in Amerika’, in: H.Rogaar ed., Bloemlezing uit de toespraken en artikelen van P.H Hugenholtz jr., Uitgegeven ter zijner nagedachtenis (Amsterdam: Holkema en Warendorf1912) 102-114.
    [Google Scholar]
  30. Ph.R.Hugenholtz, ‘Het vierde evangelie naar zijn waarde voor onze tijd’ in: F.W.BBell. e.a. ed., Voorlezingen over Bijbelse berichten aangaande het leven van Jezus inzonderheid in het Johannes-evangelie (Amsterdam: Loman en Verster1866) 227-267.
    [Google Scholar]
  31. Ph.R.Hugenholtz, Zekerheid. Twee brieven (Amsterdam: H.W Mooij1868).
    [Google Scholar]
  32. Ph.R.Hugenholtz, Afscheidswoord. Uitgesproken den 27sten Januari 1878 in de Nieuwe Kerk te Amsterdam (Amsterdam: T. Kouwenaar1878).
    [Google Scholar]
  33. Ph.R.Hugenholtz, Studiën op godsdienst- en zedekundig gebied (Amsterdam: Tj. van Holkema1884).
    [Google Scholar]
  34. Ph.R.Hugenholtz, Geloofs- en levensvragen. Voordrachten en Vertoogen (Amsterdam: Tj. van Holkema1885).
    [Google Scholar]
  35. J.J.Kalma, ‘Hugenholtz, Frederik Willem Nicolaas’, in Biografisch woordenboek voor het socialisme en de arbeidersbeweging in Nederland4 (Amsterdam: IISG1990) 95-97.
    [Google Scholar]
  36. M.Kalsky, ‘Religious Pluralism and the Longing for the Fullness of Life in Dutch Society’ in: Fullness of Life and Justice for All. Dominican Perspectives (Adelaide: ATF Press2020) 13-32 DOI:10.2307/j.ctv16t6ms2.5.
    [Google Scholar]
  37. L.ten Kate, De vreemde vrijheid. Nieuwe betekenissen van vrijzinnigheid en humanisme in de 21ste eeuw (Amsterdam: Sjibbolet2016).
    [Google Scholar]
  38. R.Klooster, Het vrijzinnig protestantisme in Nederland (Kampen: Kok2006).
    [Google Scholar]
  39. T-E.Krijger, ‘‘Een vrijzinnige ‘meneer’. De Hervorming als toonaangevend en representatief persorgaan van de modern-godsdienstige richting in Nederland (1873-1934)’, Tijdschrift voor Tijdschriftstudies33 (2013) 37–58.
    [Google Scholar]
  40. J.J.Kuyt, N.Middelkoop en A.van der Woud ed., ‘Bouwmeesters van Amsterdam’, G. B. Salm en A. Salm G.Bzn, catalogus tentoonstelling Gemeentearchief Amsterdam. (Rotterdam/ Amsterdam: Uitgeverij 010 en Gemeentearchief1997).
    [Google Scholar]
  41. A.D.Lohman, ‘In memoriam Philip Reinhard Hugenholtz’, Theologisch Tijdschrift23 (1889) 23.
    [Google Scholar]
  42. A.Mankes-Zernike, Over historisch materialistische en sociaaldemocratische ethiek (Amsterdam: A.H. Kruijt1918).
    [Google Scholar]
  43. E.Meijering, ‘Een deskundig overzicht van vrijzinnige theologie dat veel vragen oproept’, Friesch Dagblad (30januari2017).
    [Google Scholar]
  44. W.T.Mott ed., Ralph Waldo Emerson in Context (Cambridge: University Press2013).
    [Google Scholar]
  45. H.Noordegraaf, ‘F.W.N Hugenholtz als voorganger van de Protestantenbond in Schiedam’, Holland Historisch Tijdschrift3 (1991) 29-44.
    [Google Scholar]
  46. F.Pitstra, Ontelbare enkelvouden. Dr. Anne Mankes-Zernike. Een biografie (Zoetermeer: Meinema2014).
    [Google Scholar]
  47. F.Pitstra, ‘Anne Mankes-Zernike’, in: C.D.van Troostwijk ed., Vindingrijk geloven: een vrijzinnig lexicon (Middelburg: Skandalon verwacht2024).
    [Google Scholar]
  48. F.Pitstra, ‘P.H. Hugenholtz’, in: C.D.van Troostwijk ed., Vindingrijk geloven: een vrijzinnig lexicon (Middelburg: Skandalon verwacht2024).
    [Google Scholar]
  49. M.Poorthuis, ‘Boeddha als toetssteen voor de religieuze identiteit. Het debat binnen de Vrije Gemeente van 1878 tot 1903’, Documentatieblad voor de Nederlandse Kerkgeschiedenis na 180072 (2010) 5-27.
    [Google Scholar]
  50. W.J.Potter, The Free Religious Association: Its Twenty-five Years and their Meaning (Boston: Free Religious Association of America1892).
    [Google Scholar]
  51. P.Rasor, Faith without Certainty (Boston: Skinner House Books2005).
    [Google Scholar]
  52. P.Rasor, Geloven zonder zekerheid (Middelburg: Skandalon2016).
    [Google Scholar]
  53. H.Rogaar, ‘Levensbericht van P.H. Hugenholtz jr.’, Handelingen en mededeelingen van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden, over het jaar 1911-1912 (Leiden, Brill1912) 136-144.
    [Google Scholar]
  54. C.P.Tiele, De dichtwerken van P.A de Genestet (Rotterdam: Gebroeders Kraay1881).
    [Google Scholar]
  55. C.D.van Troostwijk, Vindingrijk geloven: een vrijzinnig lexicon (Middelburg: Skandalon, verwacht2024).
    [Google Scholar]
  56. E.van der Wall, ‘Een wereldparlement van vrijzinnigen. Religie en transnationalisme’, in: Nielsvan Driel en AnnemarieHoukes ed., Het vrijzinnige web. Verkenningen naar vrijzinnig-protestantse netwerken (1850-1914) (Amsterdam: VBK Media2014) 157–179.
    [Google Scholar]
  57. C.W.Wendte, The Wider Fellowship. Memories, Friendships, and Endeavours for Religious Unity 1844-1927 II (Boston: Beacon Press1927).
    [Google Scholar]
  58. Bericht aangaande de oprichting van de Vrije Gemeente., Stadsarchief Amsterdam, Archief van de Vereniging De Vrije Gemeente 771, nr. 77.
    [Google Scholar]
  59. Stemmen uit de Vrije Hollandsche gemeente te Grand-Rapids, Stadsarchief Amsterdam, Archief Vrije Gemeente 771, nr. 77.
    [Google Scholar]
  60. De Nieuwe Liefde, https://denieuweliefde.com/geschiedenis-van-de-nieuwe-liefde/ (geraadpleegd 23mei2024).
  61. History of the UU Collections (Harvard), https://library.hds.harvard.edu/collections/unitarian-universalist/andover-harvard-library-collection-history (geraadpleegd 23mei2024).
  62. IARF, https://iarf.net (geraadpleegd 22september2024)
  63. ICUU, www.icuu.net (geraadpleegd 1april2024).
  64. Stichting Vrije Gemeente, https://anbi.nl/publicatieverplichting/stichting-fonds-vrije-gemeente/ (geraadpleegd 1april2024].
  65. Stichting Stimulering Vrijzinnig Gedachtengoed, via: https://voormeervrijzinnigheid.nl (geraadpleegd 1oktober2024).
  66. uu World, https://www.uuworld.org/authors/paul-rasor (geraadpleegd 23mei2024).
  67. Vrijzinnigen Nederland: diverse documenten, via www.vrijzinigen.nl.
  68. A.de Wildt en F.Wesseling, ‘Paradiso. Weteringschans 6-8’, op de website van Amsterdam Museum, https://hart.amsterdam/nl/page/51953/paradiso (geraadpleegd 21mei2024).
    [Google Scholar]
  69. In memoriam: Eric Henri Cossee, predikant (1944-2021), https://www.remonstranten.nl/adrem/jaargang-2022/februari-2022/in-memoriam-eric-henri-cossee-predikant-1944-2021/ (geraadpleegd 1april2024).
  70. Frederik Willem Nicolaas Hugenholtz, https://www.dbnl.org/tekst/bie_005biog04_01/bie_005biog04_01_0211.php (geraadpleegd 23april2024).
  71. Genealogische website Hugenholtz, http://www.hugenholtz.net/vrije-gemeente/ (geraadpleegd 5mei2024).
  72. Frederik Willem Nicolaas Hugenholtz, https://www.dbnl.org/tekst/bie_005biog04_01/bie_005biog04_01_0211.php (geraadpleegd juni2024).
  73. Harm Jan Huidekoper, https://www.geheugenvandrenthe.nl/huidekoper-harm-jan (geraadpleegd 1april2024).
  74. Mossel, Jacoba Frederika Daniëlla (1859-1935) door M.A.de Baar, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. http://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/JacobaMossel (geraadpleegd 1april2024).
    [Google Scholar]
  75. ‘Wie is Paul Rasor?’, door Tina Geels, https://arminiusinstituut.remonstranten.nl/wp-content/uploads/sites/32/2017/08/Artikel_AI_Paul_Rasor_Prophetic_witness_9_juli.pdf [geraadpleegd 23mei2024].
    [Google Scholar]
  76. Zernike, Anne (1887-1972) door Froukje Pitstra, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Zernike (geraadpleegd 1oktober2024).
    [Google Scholar]
/content/journals/10.5117/DNK2024.2.004.PITS
Loading
/content/journals/10.5117/DNK2024.2.004.PITS
Loading

Data & Media loading...

This is a required field
Please enter a valid email address
Approval was a Success
Invalid data
An Error Occurred
Approval was partially successful, following selected items could not be processed due to error