2004
  1. Home
  2. A-Z Publications
  3. Queeste
  4. Volume 32, Issue 2
  5. Article
Volume 32, Issue 2
  • ISSN: 0929-8592
  • E-ISSN: 2667-1689
file format pdf download PDF

Abstract

Samenvatting

Dit artikel onderzoekt het gebruik van Franse benamingen voor dobbelworpen in het veertiende-eeuwse Middelnederlandse satirische nonsensgedicht . In plaats van de ‘codeswitch’ van Nederlands naar Frans in de tekst te verklaren als een middel voor de ik-verteller om te pronken met zijn Franse taalvaardigheden, stelt deze studie dat het gebruik van de Franse taal in dobbelspellen onderdeel is van een breder cultureel fenomeen dat tot uiting komt in verschillende middeleeuwse teksten. Door de vergelijking aan te gaan met deze teksten, in het bijzonder Middelengelse gedichten, draagt dit artikel bij aan een rijker begrip van de tekst, waarin de dobbeltermen in de gebruikt worden in een spreekwoordelijke zin om enerzijds commentaar te geven op de handelingen van de hoofdfiguur van de tekst en anderzijds te reageren op een middeleeuwse literaire traditie waarin gokken, gekken en geluk met elkaar verbonden waren.

© Jelmar Hugen
Loading

Article metrics loading...

/content/journals/10.5117/QUE2025.2.002.HUGE
2025-12-01
2025-12-18
Loading full text...

Full text loading...

/deliver/fulltext/09298592/32/2/QUE2025.2.002.HUGE.html?itemId=/content/journals/10.5117/QUE2025.2.002.HUGE&mimeType=html&fmt=ahah

References

  1. Amos, Andrew (ed.). 1825. John Fortescue, De Laudibus Legum Angliae (Cambridge: Cambridge University Press).
     [Google Scholar]
  2. Arnold, Ivor (ed.). 1938-1940. Le Roman de Brut de Wace, 2 vols (Paris: Société des Anciens Textes Français).
     [Google Scholar]
  3. Benati, Chiara. 2019. ‘Behüde mich vor vngerechtem gude: Were Goods Won in Game “Unjustified”?: Medieval Gambling’, in Pleasure and Leisure in the Middle Ages and Early Modern Age. Cultural-Historical Perspectives on Toys, Games, and Entertainment, red. AlbrechtClassen (Berlin: De Gruyter), pp. 225-240.
     [Google Scholar]
  4. Benson, Larry (ed.). 2008. The Riverside Chaucer, 2e editie (Oxford: Oxford University Press).
     [Google Scholar]
  5. Besamusca, Bart & JennekaJanzen. (ter perse). ‘Multilingual Manuscripts in Medieval Flanders’, in Medieval Multilingual Manuscripts: Texts, Scribes, and Patrons, red. NikeStam (Dublin: School of Celtic Studies).
     [Google Scholar]
  6. Blaschitz, Getrud. 1995. ‘Das Würfelspiel im Hoch- und Spätmittelalter unter besonderer Berücksichtigung der Würfelszenen in der Oldenburger Bilderhandschrift des Sachsenspiegels’, in Aus dem Leben gegriffen – Ein Rechtsbuch spiegelt seine Zeit, red. MamounFansa (Oldenburg: Isensee), pp. 307-327.
     [Google Scholar]
  7. Bormans, Jan (ed.). 1872. Speghel der wijsheit of Leeringhe der zalichede van Jan Praet, Westvlaemschen dichter van ’t einde der XIIIe eeuw (Brussel: F. Hayez).
     [Google Scholar]
  8. Bouhaik-Gironès, Marie. 2007. Les Clercs de la Basoche et le théâtre comique (Paris 1420-1550) (Paris: Champion).
     [Google Scholar]
  9. Bouwman, André, BartBesamusca & TheaSummerfield (ed. en vert.). 2009. Of Reynaert the fox: Text and facing translation of the Middle Dutch beast epic ‘Van den vos Reynaerde’ (Amsterdam: Amsterdam University Press).
     [Google Scholar]
  10. Braekman, Willy. 1980. ‘Fortune-telling by the casting of dice. A Middle English poem and its background’, Studia Neophilologica, 52.1, pp. 3-29.
     [Google Scholar]
  11. Brinkman, Herman & Ikede Loos (ed.). 2015. Het Gruuthuse-handschrift: Hs. Den Haag, Koninklijke Bibliotheek, 79 K 10, 2 vols (Hilversum: Verloren).
     [Google Scholar]
  12. Brown, Andrew. 2012. ‘Passing the Time: The Role of the Dice in Late Medieval Pardon Letters’, Speculum, 96, pp. 699-725.
     [Google Scholar]
  13. Brundage, James. 1995. Medieval Canon Law (London/New York: Longman).
     [Google Scholar]
  14. David, Florence. 1962. Games, Gods and Gambling. The History of Probability from the Earliest Times to the Newtonian Era (New York: Hafner).
     [Google Scholar]
  15. Davidson, Clifford (ed.). 1996. Fools and Folly (Kalamazoo, Mich.: Medieval Institute Publications).
     [Google Scholar]
  16. Dewitte, Alfons. 1975-1976. ‘Flandrenses op studie in Parijs, Leuven en Leiden’, Biekorf, 76, pp. 221-227.
     [Google Scholar]
  17. De Vries, Matthias (ed.). 1848. ‘Oorsprong van den dobbelsteen’, Verslagen en Berigten uitgegeven door de Vereeniging ter bevordering der Oud Nederlandsche Letterkunde, 5, pp. 35-38.
     [Google Scholar]
  18. Dillig, Janina. 2018. ‘“Some have it from birth, some by disposition”: foolishness in medieval German literature’, in Intellectual Disability: A Conceptual History, 1200-1900, red. PatrickMcDonagh, ChrisGoodey & TimothyStainton (Manchester: Manchester University Press), pp. 64-79.
     [Google Scholar]
  19. Dinshaw, Carolyn. 1980. ‘Dice Games and Other Games in Le Jeu de Saint Nicolas’, PMLA, 95, pp. 802-811.
     [Google Scholar]
  20. Eckert, Kenneth (ed.). 2015. Middle English Romances in Translation: Amis and Amiloun, Athelston, Floris and Blancheflor, Havelok the Dane, King Horn, Sir Degare (Leiden: Sidestone Press).
     [Google Scholar]
  21. Fraeters, Veerle & FrankWillaert (ed.). 2009. Hadewijch, Liederen. Met een reconstructie van de melodieën door Louis Peter Grijp (Groningen: Historische Uitgeverij).
     [Google Scholar]
  22. Fritz, Jean-Marie (ed). 1992. Chrétien de Troyes, Erec et Enide (Paris: Librairie Génërale Française).
     [Google Scholar]
  23. Gally, Michèle. 1994. ‘Poésie en jeu: des jeux-partis aux fatrasies’, in Arras au Moyen Age: Histoire et littérature, red. Marie-MadeleineCastellani & Jean-PierreMartin (Arras: Artois Presses Université), pp. 71-80.
     [Google Scholar]
  24. Gardner-Chloros, Penelope. 2009. Code-Switching (Cambridge: Cambridge University Press).
     [Google Scholar]
  25. Gilbert, Jane, SimonGaunt & WilliamBurgwinkle. 2020. Medieval French Literary Culture Abroad (Oxford: Oxford University Press).
     [Google Scholar]
  26. Govers, Marie-José e.a. (ed.). 1994. Het Geraardsbergse handschrift: Hs. Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, 837-845 (Hilversum: Verloren).
     [Google Scholar]
  27. Grandjouan, Jacques-Olivier. 1969. L’Astragale et le pari (Paris: G.-P. Maisonneuve et Larose).
     [Google Scholar]
  28. Hallema, Anne. 1930. ‘De dobbelsteen en het dobbelspel, in de litteratuur en de historie’, De Nieuwe Gids, 45, pp. 253-275.
     [Google Scholar]
  29. Heiduk, Matthias. 2021. ‘Games and prognostication: the examples of Libro de los Juegos and De vetula’, in Prognostication in the Medieval World: A Handbook, red. MatthiasHeiduk, KlausHerbers & Hans-ChristianLehner (Berlin: De Gruyter), pp. 777-784.
     [Google Scholar]
  30. Hinnebusch, John Frederick (ed.). 1972. The Historia Occidentalis of Jacques de Vitry: A Critical Edition (Freiburg: Freiburg University Press).
     [Google Scholar]
  31. Hsy, Jonathan. 2013. Trading Tongues: Merchants, Multilingualism, and Medieval Literature (Columbia, OH: Ohio State University Press).
     [Google Scholar]
  32. Hugen, Jelmar. 2022. ‘Vernacular Multilingualism: The Use of French in Medieval Dutch Literature’, Neophilologus, 106, pp. 181-198.
     [Google Scholar]
  33. Hugen, Jelmar. (ter perse). Crossroads of Cultures: Multilingual Diversity in Dutch Literature from Late Medieval Flanders (Turnhout: Brepols).
     [Google Scholar]
  34. Jefferson, Judith & AdPutter (ed.). 2013. Multilingualism in Medieval Britain (c.1066-1520) (Turnhout: Brepols).
     [Google Scholar]
  35. Jubinal, Achille (ed.). 1839-1842. Nouveau recueil de contes, dits, fabliaux et autres pièces inédites des XIIIe, XIVe et XVe siècles, 2 vols (Paris: Pannier).
     [Google Scholar]
  36. Kaiser, Walter. 1961. Praisers of Folly: Erasmus, Rabelais, Shakespeare (Cambridge, Mass.: Harvard University Press).
     [Google Scholar]
  37. Kavanagh, Thomas. 2005. Dice, Cards, Wheels: A Different History of French Culture (Philadelphia: University of Pennsylvania Press).
     [Google Scholar]
  38. Klein, Jan Willem. 1995. ‘“Het getal zijner jaren is onnaspeurlijk”: Een herijking van de dateringen van de handschriften en fragmenten met Middelnederlandse ridderepiek’, Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, 111, pp. 1-23.
     [Google Scholar]
  39. Kleinhenz, Christopher & KeithBusby (ed.). 2010. Medieval Multilingualism: The Francophone World and its Neighbours (Turnhout: Brepols).
     [Google Scholar]
  40. Köhler, Peter. 1987. Nonsens: Theorie und Geschichte der literarischen Gattung (Heidelberg: Winter Verlag).
     [Google Scholar]
  41. Koopmans, Jelle. 1997. Le Théâtre des exclus au Moyen Age: Hérétiques, sorciers et marginaux (Paris: Imago).
     [Google Scholar]
  42. Kruyskamp, Cornelis (ed.). 1957. De Middelnederlandse boerden voor het eerst verzameld (Den Haag: Martinus Nijhoff).
     [Google Scholar]
  43. Lerer, Seth. 2008. ‘“Dum ludis floribus”: Language and Text in the Medieval English Lyric’, Philological Quarterly, 87, pp. 237-255.
     [Google Scholar]
  44. Lindsay, Wallace (ed.). 1911. Isidori Hispalensis Episcopi: Etymologiarum Sive Originum (Oxford: Oxford University Press).
     [Google Scholar]
  45. Lodder, Fred. 1995. ‘Een genre der boerden?’, Queeste, 2, pp. 54-71.
     [Google Scholar]
  46. MacCracken, Henry (ed.). 1911. The Minor Poems of John Lydgate, 2 vols (London: Early English Text Society).
     [Google Scholar]
  47. Mehl, Jean-Michel. 1990. Les jeux au royaume de France du XIIe au dèbut du XVIe siècle (Paris: Fayard).
     [Google Scholar]
  48. Meiners, Irmgaard. 1967. Schelm und Dümmling in Erzählungen des deutschen Mittelalters (München: Beck).
     [Google Scholar]
  49. Morato, Nicola & DirkSchoenaers (ed.). 2018. Literary Culture Outside France: Studies in the Moving Word (Turnhout: Brepols).
     [Google Scholar]
  50. Morawski, Joseph. 1925. Proverbes français: antérieurs au XVe siècle (Paris: Champion).
     [Google Scholar]
  51. Muller, Jacob & LodewijkScharpé (ed.). 1920. Cornelis Everaert, Spelen (Leiden: Brill).
     [Google Scholar]
  52. Owst, Gerald. 1961. Literature and Pulpit in Medieval England. A Neglected Chapter in the History of English Letters & of the English People (New York: Barnes & Noble).
     [Google Scholar]
  53. Parlett, David. 1990. The Oxford Guide to Card Games (Oxford: Oxford University Press).
     [Google Scholar]
  54. Parsons, Ben & BasJongenelen. 2009. ‘Better than a sack full of Latin: Anticlericalism in the Middle Dutch Dit es de Frenesie’, Church History and Religious Culture, 89, pp. 431-453.
     [Google Scholar]
  55. Parsons, Ben & BasJongenelen (ed.). 2012. Comic Drama in the Low Countries, c. 1450-1560. A Critical Anthology (Cambridge: Boydell & Brewer).
     [Google Scholar]
  56. Paulson, Julie. 2022. ‘Piers Plowman and the Wisdom of Folly’, The Yearbook of Langland Studies, 36, pp. 11-43.
     [Google Scholar]
  57. Perry, Lucy & AlexanderSchwarz (ed.). 2010. Behaving like Fools. Voice, Gesture, and Laughter in Texts, Manuscripts, and Early Books (Turnhout: Brepols).
     [Google Scholar]
  58. Pleij, Herman. 1985. ‘Literatuur als medicijn in de late middeleeuwen’, Literatuur, 2, pp. 25-34.
     [Google Scholar]
  59. Pleij, Herman. 1994. ‘De verguizing van de rederijkerij’, Literatuur, 11, pp. 225-232.
     [Google Scholar]
  60. Pleij, Herman. 2007. Het gevleugelde woord. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1400-1560 (Amsterdam: Bert Bakker).
     [Google Scholar]
  61. Porter, Lambert. 1960. La Fatrasie et le Fatras: Essai sur la poésie irrationnelle en France au Moyen Age (Genève: Droz).
     [Google Scholar]
  62. Purdie, Rhiannon. 2000. ‘Dice Games and the Blasphemy of Prediction’, in Medieval Futures: Attitudes to the Future in the Middle Ages, red. JohnBurrow & IanWei (Cambridge: Boydell & Brewer), pp. 167-184.
     [Google Scholar]
  63. Scanlon, Larry. 1994. Narrative, Authority, and Power: The Medieval Exemplum and the Chaucerian Tradition (Cambridge: Cambridge University Press).
     [Google Scholar]
  64. Scase, Wendy. 2023. ‘“When Aces beareth up Six”: Ever is Six the Best Chance of the Dice and the Composition and Collecting of Middle English Dice Poems’, The Chaucer Review, 58, pp. 494-505.
     [Google Scholar]
  65. Schendl, Herbert. 2012. ‘Multilingualism, Code-Switching, and Language Contact in Historical Sociolinguistics’, The Handbook of Historical Sociolinguistics, red. Juan ManuelHernández-Campoy & Juan CamiloConde-Silvestre (Cambridge: Wiley-Blackwell), pp. 520-533.
     [Google Scholar]
  66. Schieberle, Misty. 2014. ‘Proverbial Fools and Rival Wisdom: Lydgate’s Order of Fools and Marcolf’, The Chaucer Review, 49, pp. 204-227.
     [Google Scholar]
  67. Schillinger, Jean (ed.). 2009. Der Narr in der deutschen Literatur im Mittelalter und in der frühen Neuzeit: Kolloquium in Nancy (13.-14. März 2008) (Bern: Peter Lang).
     [Google Scholar]
  68. Schinkel, Andries. 1853. Handschriften en oude drukken (incunabulen), deel uit-makende van de kunst- en letteren-verzamelingen van A.D. Schinkel (Den Haag: A.D. Schinkel).
     [Google Scholar]
  69. Schinkel, Andries. 1864. Catalogue de la bibliothèque littéraire et artistique de feu M.A.D. Schinkel (Den Haag: Van Stockum).
     [Google Scholar]
  70. Seebald, Christian. 2017. ‘Die Lust an der unmöglichen Fiktion. Das Wachtelmäre und die Tradition der altfranzösischen Fatrasies’, in Wolfram-Studien, XXIV: Die Kunst der “brevitas”. Kleine literarische Formen des deutschsprachigen Mittelalters. Rostocker Kolloquium 2014, red. Franz-JosefHolznagel & JanCölln (Berlin: Erich Schmidt), pp. 221-235.
     [Google Scholar]
  71. Semrau, Franz. 1910. Würfel und Würfelspiel im alten Frankreich (Halle a. S.: Max Niemeyer).
     [Google Scholar]
  72. Sleiderink, Remco. 2010. ‘Op zoek naar Middelnederlandse literatuur in het Mechelen van de veertiende eeuw. Een tussenbalans’, Handelingen van de Koninklijke Kring voor Oudheidkunde, Letteren en Kunst van Mechelen, 114, pp. 31-54.
     [Google Scholar]
  73. Sleiderink, Remco. 2017. ‘Dromen van Madoc’, Madoc, 31, pp. 28-31.
     [Google Scholar]
  74. Snellaert, Ferdinand (ed.). 1869. Nederlandsche gedichten uit de veertiende eeuw van Jan van Boendale, Hein van Aken e.a. (Brussel: M. Hayez).
     [Google Scholar]
  75. Stemmler, Theo & StefanHorlacher (ed.). 1997. Sinn im Unsinn: Über Unsinnsdichtung vom Mittelalter bis zum 20. Jahrhundert (Mannheim: Gunter Narr).
     [Google Scholar]
  76. Stockton, Eric. 1961. ‘The Deadliest Sin in The Pardoner’s Tale’, Tennessee Studies in Literature, 6, pp. 47-59.
     [Google Scholar]
  77. Swain, Barbara. 1932. Fools and Folly during the Middle Ages and the Renaissance (New York: Columbia University Press).
     [Google Scholar]
  78. Tauber, Walter. 1987. Das Würfelspiel im Mittelalter und in der frühen Neuzeit: Eine kultur- und sprachgeschichtliche Darstellung (Frankfurt am Main: Peter Lang Verlag).
     [Google Scholar]
  79. Te Winkel, Jan. 1892. Maerlant’s werken, beschouwd als spiegel van de dertiende eeuw (Den Haag: Martinus Nijhoff).
     [Google Scholar]
  80. Troubleyn, Liesbeth e.a.. 2009. ‘Consumption patterns and living conditions inside Het Steen, the late medieval prison of Malines (Mechelen, Belgium)’, Journal of Archaeology in the Low Countries, 1-2, pp. 5-47.
     [Google Scholar]
  81. Van den Berg, Anne Jaap & BoukjeThijs. 2007. ‘Deux-Aesbijbel’, Met Andere Woorden, 26.2, pp. 23-29.
     [Google Scholar]
  82. Van der Haar, Alisa. 2019. The Golden Mean of Languages: Forging Dutch and French in the Early Modern Low Countries (1540-1620) (Leiden: Brill).
     [Google Scholar]
  83. Van der Sijs, Nicoline. 2002. Chronologisch woordenboek: De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen (Amsterdam: Veen).
     [Google Scholar]
  84. Van der Sijs, Nicoline e.a. (ed.). 2009. Biblia dat is, de gantsche Heylighe Schrift, grondelick ende trouvvelick verduydtschet, Met verklaringhe duysterer woorden, redenen ende spreucken [etc.] (Deux-Aesbijbel). Gillis van der Erven, Emden 1562.
     [Google Scholar]
  85. Van der Stoep, Arie. 2001. ‘Middeleeuws damspel, volgens de oude en volgens een nieuwe versie’, in Spelen in de Middeleeuwen: Over schaken, dammen, dobbelen en kaarten, red. Wolfertvan Egmond & MarcoMostert (Hilversum: Verloren), pp. 94-103.
     [Google Scholar]
  86. Van Oostrom, Frits. 2013. Wereld in woorden: Geschiedenis van de Nederlandse literatuur, 1300-1400 (Amsterdam: Bert Bakker).
     [Google Scholar]
  87. Veelderhande geneughlijcke dichten, tafelspelen ende refereynen. 1997. (Utrecht: HES) (facsimile herdruk van uitgave bij Leiden: Brill, 1899).
     [Google Scholar]
  88. Verdam, Jakob (ed.). 1900. Die spiegel der sonden. De berijmde tekst naar het Munstersche handschrift. 2 vols (Leiden: Brill).
     [Google Scholar]
  89. Verwijs, Eelco & JakobVerdam. 1885-1971. Middelnederlandsch woordenboek, 10 vols. (Den Haag: Martinus Nijhoff).
     [Google Scholar]
  90. Wenzel, Siegfried. 1982. ‘The wisdom of the fool’, in The Wisdom of Poetry: Essays in Early English Literature in Honor of Morton W. Bloomfield, red. LarryBenson & SiegfriedWenzel (Kalamazoo, Mich.: Medieval Institute Publications), pp. 225-240, 307-314.
     [Google Scholar]
  91. Willems, Jan Frans (ed.). 1827-1830. Mengelingen van Historisch-Vaderlandschen Inhoud (Antwerpen: Schoesetters).
     [Google Scholar]
  92. Willemsen, Annemarieke. 1996. ‘Van alle spele: Dobbelen oft eenigh ander spul spelen’, Madoc, 10, pp. 2-9.
     [Google Scholar]
  93. Wogan-Browne, Jocelyn e.a. (ed.). 2009. Language and Culture in Medieval Britain: The French of England, c.1100-c.1500 (Cambridge: Boydell & Brewer).
     [Google Scholar]
/content/journals/10.5117/QUE2025.2.002.HUGE
Loading
Gokken, gekken en geluk
Queeste 32, 228 (2025); https://doi.org/10.5117/QUE2025.2.002.HUGE
/content/journals/10.5117/QUE2025.2.002.HUGE
/content/journals/10.5117/QUE2025.2.002.HUGE
Loading

Data & Media loading...

Keyword(s): dice games; Dit es de frenesie; fools literature; Multilingualism; wisdom of folly

Most Cited Most Cited RSS feed

This is a required field
Please enter a valid email address
Approval was a Success
Invalid data
An Error Occurred
Approval was partially successful, following selected items could not be processed due to error