Gedrag & Organisatie - Volume 29, Issue 4, 2016

Lange tijd is er in organisaties voornamelijk aandacht uitgegaan naar de invloed van positieve kenmerken van individuen. Meer en meer realiseert men zich – zowel in de wetenschap als in de praktijk – dat aandacht voor de donkere kant van persoonlijkheid minstens net zo belangrijk is, omdat organisationele processen, relaties en uitkomsten er sterk door beïnvloed kunnen worden. In dit inleidende artikel beargumenteren we waarom het thema relevant is en hoe organisaties inzicht in de donkere kant van persoonlijkheid kunnen benutten. Ten slotte introduceren we de artikelen die in het themanummer zijn opgenomen.

Organisaties kunnen veel schade ondervinden van negatieve eigenschappen van werknemers, vooral als deze werknemers zich in belangrijke posities bevinden. In dit artikel worden drie zogenoemde 'nachtmerrietrekken' beschreven waar organisaties veel hinder van kunnen ondervinden, te weten: lage Integriteit, lage Consciëntieusheid en lage Verdraagzaamheid. Allereerst zullen de effecten van deze nachtmerrietrekken, de zogeheten 'Three Nightmare Traits' (TNT), afzonderlijk en in combinatie met de overige drie HEXACO-persoonlijkheidsdimensies besproken worden. Daarna zal met behulp van het 'Situatie-Trek-Opbrengst Activatie' (STOA) model uitgelegd worden hoe mensen situaties die bij hun persoonlijkheid passen selecteren (situatieactivatie), hoe sommige persoonlijkheidstrekken wel en andere trekken niet geactiveerd worden in situaties (trekactivatie) en wat voor opbrengsten er wel en niet geassocieerd worden met de activatie van de drie nachtmerrietrekken in deze situaties (opbrengstactivatie). Vervolgens zal met een uitgebreid Attractie-Selectie-Attritie (ASA) model de effecten van de TNT tijdens de loopbaan besproken worden, waarbij tevens een overzicht gegeven zal worden van de maatregelen die organisaties kunnen nemen om te voorkomen dat personen die minder integer, consciëntieus en verdraagzaam zijn, veel schade aan de organisatie zullen berokkenen.

Het huidige onderzoek had tot doel om enkele psychometrische eigenschappen van de Nederlandse versie van de Dark Triad Dirty Dozen (DTDD; Jonason & Webster, 2010) te onderzoeken. De DTDD is een zeer kort instrument voor het meten van de Dark Triad (Machiavellisme, Psychopathie en Narcisme). De interne structuur en betrouwbaarheid van de DTDD werden onderzocht in een groep leidinggevenden (n = 302), medewerkers (n = 320) en werkende studenten (n = 356). De resultaten bevestigden de indeling van de items van de DTDD in drie schalen en lieten zien dat de schalen van de DTDD over een matige (Psychopathie) tot goede betrouwbaarheid beschikten. Verder werd een negatief verband gevonden tussen leeftijd en Machiavellisme en Narcisme en bleken mannen hoger te scoren op Machiavellisme en Psychopathie dan vrouwen, al waren deze verbanden zwak. Aanvullend begripsvaliditeitsonderzoek in een groep van 177 studenten liet diverse verwachte verbanden zien tussen de DTDD en de NEO-PI-R. Zo bleken alle schalen redelijk sterk negatief samen te hangen met Altruïsme en bleek Consciëntieusheid negatief samen te hangen met Machiavellisme en Psychopathie. De resultaten uit het huidige onderzoek komen goed overeen met eerder onderzoek en steunen met name de bruikbaarheid van de DTDD voor onderzoeksdoeleinden.

Naar aanleiding van grootschalige fraudezaken is er steeds meer aandacht gekomen voor het idee dat inhaligheid en destructief gedrag op de werkvloer zijn oorsprong heeft in 'duistere' persoonlijkheidstrekken zoals psychopathie (Wu & LeBreton, 2011). In het huidige onderzoek werd getoetst of psychopathische persoonlijkheidstrekken inderdaad positief samenhangen met inhaligheid en of deze relatie wordt gemedieerd door de sterkere competitiedrang van personen met hogere psychopathie-scores. Een eerste studie onder werkenden (N = 87) − waarin door middel van een online vragenlijst op twee verschillende meetmomenten psychopathische persoonlijkheidstrekken (T1) en competitiedrang (T2) werden gemeten − toonde aan dat psychopathie inderdaad positief samenhangt met competitiedrang. Een tweede studie onder leidinggevenden (N = 90) toonde aan dat psychopathie positief gerelateerd was aan het geld dat iemand voor zichzelf hield in een online 'dictator game' en dat dit verband gemedieerd werd door competitiedrang. De implicaties en beperkingen van het huidige onderzoek worden besproken.

In het huidige onderzoek worden verbanden onderzocht tussen afgunst in reactie op een succesvolle vergelijkingspersoon, dispositionele afgunst, sociale vergelijkingsoriëntatie en prestatiedoelen. Werkende studenten (n = 254) vulden een digitale vragenlijst in met daarin een experimentele manipulatie waarbij proefpersonen werden blootgesteld aan ofwel een succesvolle ofwel een weinig succesvolle vergelijkingspersoon, waarna afgunst werd gemeten. De resultaten lieten onder meer zien dat zowel opwaartse vergelijkingen als de algemene neiging om afgunst te ervaren (dispositionele afgunst) belangrijke bronnen vormden voor afgunst in reactie op een vergelijkingspersoon. Naarmate respondenten bovendien een sterkere sociale vergelijkingsoriëntatie hadden en in sterkere mate een performance-avoidance, performance-approach en/of mastery-avoidance prestatiedoel rapporteerden, ervoeren ze zowel meer afgunst in reactie op een succesvolle vergelijkingspersoon als meer dispositionele afgunst. Daarbij werd de relatie tussen sociale vergelijkingsoriëntatie en afgunst in reactie op een vergelijkingspersoon gemedieerd door dispositionele afgunst en dan vooral in het geval van een opwaartse sociale vergelijking. De implicaties van de resultaten voor zowel theorie als praktijk worden besproken, waarbij verschillende mogelijkheden aan bod komen voor het managen van afgunst op de werkvloer.

Dit artikel gaat in op de relatie tussen de Big Five-persoonlijkheidstrek Vriendelijkheid en het autocratisch en participatief leiderschapsgedrag en de effectiviteit van burgemeesters tijdens crises. Op basis van de trekactivatietheorie werd verwacht dat de relatie tussen de vriendelijkheid van een burgemeester en (de effectiviteit van) diens autocratisch en participatief leiderschapsgedrag afhankelijk is van de mate waarin een crisis gekenmerkt wordt door tijdsdruk en ambiguïteit. Verwachtingen zijn getoetst in 68 openbare-orde- en veiligheidscrises. De mate van vriendelijkheid bleek tijdens crises via autocratisch leiderschapsgedrag negatief gerelateerd aan de leiderschapseffectiviteit van de burgemeester. Onder lage (hoge) tijdsdruk bleek verder dat vriendelijkheid positief (negatief) gerelateerd was aan leiderschapseffectiviteit via participatief leiderschapsgedrag. De mate van ambiguïteit bleek alleen van invloed op de relatie tussen autocratisch leiderschapsgedrag en de effectiviteit van de burgemeester als leider. Autocratisch leiderschapsgedrag van de burgemeester was positief gerelateerd aan diens leiderschapseffectiviteit en deze relatie werd sterker bij toenemende ambiguïteit. We besluiten met implicaties voor leiderschapstheorie en crisisbeheersing.

In het vorige nummer van Gedrag & Organisatie (2016, 29(3), p. 251) werd in het artikel van Karen D. Könings, Albert M. Mulder & Jeroen J. G. van Merriënboer, getiteld 'Koopvaardijofficieren over stagebegeleiding op innovatieve trainingsschepen: verwachte werkeisen en energiebronnen in de context van verandering' een verkeerde voetnoot vermeld. De juiste tekst van de eerste voetnoot moet zijn: Dit onderzoek is mede tot stand gekomen door subsidies van Het Platform BeroepsOnderwijs en Stichting Vaderlandsch Fonds ter Aanmoediging van 's Lands Zeedienst.