oa Een school moet geen bedrijf willen zijn

Al sinds jaar en dag maken mensen zich zorgen over de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt. Is dat nodig? Twee extreme geluiden komen hierbij steeds terug. De eerste bekende opmerking van werkgevers over schoolverlaters is dat ze nog geen hamer kunnen vasthouden. De andere is de werkgever die zegt dat het niet uitmaakt wat leerlingen op school of studenten op de universiteit hebben geleerd. Als ze bij hun bedrijf komen werken moeten ze toch van voor af aan beginnen hun het vak te leren. Hoe verschillend ze ook zijn, beide gezichtspunten wekken de suggestie dat er iets mis is met de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt. Want als bedrijven toch helemaal from scratch hun nieuw personeel moeten leren wat ze nodig hebben om te functioneren op het werk, waarom gaan ze dan eigenlijk naar school? En als de school pretendeert iets nuttigs op te leveren voor de arbeidsmarkt, waarom kunnen die schoolverlaters dan niet eens een hamer vasthouden? Als reactie op deze kritiek op de slechte aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt zijn scholen meer en meer op bedrijven gaan lijken. De setting van het bedrijf wordt de school in gehaald en leerlingen leren te werken in een werkomgeving om zo deze kloof tussen onderwijs en arbeidsmarkt te dichten en de aansluiting te verbeteren.In mijn ogen is dat een verkeerde reflex. Een school of een universiteit moet niet op een bedrijf willen lijken. Het kan juist goed zijn dat de schoolverlaters nog geen hamer kunnen vasthouden en werkgevers moeten misschien wel het gevoel hebben dat ze van voor af aan moeten beginnen. Het liefst zou ik dat laten zien met een mooi en elegant wiskundig model. Maar dat schijnt veel lezers af te schrikken: ‘wiskunde, dan snap ik het niet’. Deze houding ten aanzien van wiskunde is op zichzelf een mooi voorbeeld van de tweede kijk op de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt. Veel mensen maken zich zorgen over het dalende wiskundeniveau van de Nederlandse leerlingen zoals dat uit PISA zou blijken en men lijkt ervan overtuigd dat wiskundekennis cruciaal is voor het functioneren van deze leerlingen op de arbeidsmarkt. Maar tegelijkertijd vindt men het ook heel normaal dat ze zelf, nu ze eenmaal werken, de wiskunde links mogen laten liggen. Dat was iets van de middelbare school en dat heeft men gelukkig achter de rug. Ik doe het dus zonder wiskunde hier.Om goed te kunnen functioneren op het werk, moet je verschillende dingen kennen en kunnen. Die kun je leren op school of al doende op het werk. Voor sommige zaken die geleerd moeten worden is de school de ideale leeromgeving. Andere dingen leer je makkelijker op het werk, waarbij er ook rekening mee moet worden gehouden dat mensen die al doende op het werk iets leren, tegelijkertijd ook nog productief zullen zijn. Misschien minder productief dan een volleerd medewerker, maar een deel van de tijd die aan leren wordt besteed, verdient zich weer terug. Een eenvoudige doch doeltreffende richtlijn zou nu kunnen zijn om de zaken die je het beste op school leert op school te leren en de zaken die je het beste op het werk leert daar te leren.Stel nu dat je pas productief kunt zijn op het werk als je op zijn minst van alle aspecten die nodig zijn om goed te functioneren op het werk een klein beetje in huis hebt. Hoe meer hoe beter, maar als je van één aspect nog niets geleerd hebt is je productiviteit nul. De consequentie van de richtlijn dat je alles moet leren waar je het het beste leert, zou dan zijn dat schoolverlaters de eerste dagen op hun nieuwe werk productiviteit nul hebben. Ze zullen dan echter ook veel leren van zaken die je het beste op het werk kunt leren en geleidelijk zal hun productiviteit gaan stijgen. Het klopt dan inderdaad dat deze jonge schoolverlaters inderdaad nog geen hamer kunnen vasthouden en het kan de werkgever het gevoel geven dat hij helemaal bij nul moet beginnen. Maar het betekent natuurlijk niet dat de kennis die op school is verworven geen enorme waarde kan hebben. Net zoals deze mensen productiever zijn naarmate ze meer in het bedrijf verworven kennis hebben, zo zullen ze ook productiever zijn naarmate ze meer op school verworven kennis hebben. Degenen die veel geleerd hebben op school beginnen dus net als iedereen bij nul, maar zullen een sterkere stijging van hun productiviteit doormaken. De werkelijkheid zal iets minder extreem zijn dan dit voorbeeld, maar deze kijk is consistent met de bevinding dat mensen in het eerste jaar op de arbeidsmarkt zeer veel leren.De neiging om deze kloof tussen school en werk kleiner te maken, door op school in het onderwijsprogramma al veel aandacht te besteden aan aspecten die men beter op het werk zou kunnen leren, maakt het systeem als geheel minder efficiënt. Een school inrichten alsof het een bedrijf is, is duur, want in de bedrijven staan de machines en voorzieningen al die hiervoor nodig zijn, terwijl een school ze hiervoor speciaal moet aanschaffen, en bovendien de productie van de leerlingen minder makkelijk te gelde kan maken. We hebben al veel bedrijven in Nederland, dus waarom nog meer van deze leeromgevingen bijbouwen?Dat betekent natuurlijk niet dat het niet uitmaakt wat we op school leren en wat we daar op het werk mee doen. Een goede aansluiting tussen onderwijs en werk betekent dat op school zaken geleerd worden die op langere termijn ook echt bijdragen aan de ontwikkeling van een medewerker en dat op het werk bij de ontwikkeling van mensen ook echt gebruik wordt gemaakt van wat geleerd is op school.Wiskunde is dus een mooi voorbeeld. Is het achteraf gezien jammer dat we zoveel tijd in wiskunde hebben gestoken omdat we er toch niets mee doen, of maken veel mensen te weinig gebruik van de mogelijkheden die wiskunde biedt? Ik denk dat de kans groot is dat als mensen zich even over hun anti-wiskunde-sentiment heen zetten, ze zouden kunnen genieten van de zeggingskracht van zo’n wiskundig model. En ook als het de eerste keer lastig is, kan voordurende oefening helpen om er steeds handiger in te worden en er ook steeds meer van te gaan genieten. Het model dat niet in deze column staat is daarom beschikbaar op http://onderwijseconomie.org/?q=aansluiting. Op die manier kan middels learning by doing wat u geleerd heeft op school, weer van waarde worden voor uw werk. Zo kunt u uw eigen aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt alsnog verder verbeteren.