Radix - Volume 44, Issue 4, 2018

>Personalized filtering is een proces dat informatie voor een gebruiker filtert, waardoor de gebruiker alleen de informatie krijgt die voor hem of haar persoonlijk het meest relevant is. Aan de hand van het werk van Martin Heidegger en Hans-Georg Gadamer wordt dit proces kritisch bevraagd. Wat zijn de voor- en nadelen van personalized filtering? Welke vooronderstellingen rondom individualiteit en de berekenbaarheid van persoonlijke voorkeuren spelen op de achtergrond van personalized filtering een rol? En wat zijn, vanuit een fenomenologisch-hermeneutisch perspectief, de problemen met de bubbel die personalized filtering creëert? Na een inleiding in personalized filtering, zal het idee van authenticiteit dat erin lijkt te worden verondersteld, geconfronteerd worden met Heideggers begrip van authenticiteit. Het zal blijken dat er een fundamentele spanning bestaat tussen enerzijds het fenomenologische idee van authenticiteit en anderzijds de voorspelbaarheid en de berekenbaarheid van menselijk gedrag die door algoritmes worden verondersteld. Aan de hand van Gadamers opvattingen over ervaring, zal duidelijk worden dat personalized filtering bijdraagt aan een vorm van ervaringsarmoede.

In dit artikel wordt betoogd dat Kierkegaards ‘enkeling’ begrepen moet worden in termen van een ethiek van de zelfwording, die religieus van aard is. Deze visie omvat een relationele opvatting van het individu, een nadruk op de opgave om ‘zichzelf’ te worden in plaats van dat men dit bij voorbaat al is, een bevestiging van een universele menselijke gelijkheid en een intrinsieke samenhang tussen zelfwording en naastenliefde. Daarmee neemt Kierkegaard een geheel eigen positie in tussen liberalisme enerzijds, waarin alle nadruk ligt op een onafhankelijk en zichzelf bepalend individu, en communitarisme anderzijds, waarin de eigenheid van het individu dreigt op te gaan in de gemeenschap.

In navolging van A. Burms onderscheid ik twee opvattingen van persoonsidentiteit en, ruimer, van individuele identiteit: deze die stelt dat identiteit een kwestie is van perfecte gelijkenis of permanentie van eigenschappen, en de opvatting teruggaand op Strawson, die stelt dat enkel een voortgezette lichamelijke continuïteit bedoeld kan zijn. Ik geef aan dat deze laatste opvatting rijker is dan vermoed: bij een gepaste interpretatie leidt ze tot een duiding van onze gehechtheid aan individuele personen en dingen. Toch blijft een combinatie met en een variatie van de eerste opvatting nodig: wat het belang van persoonsidentiteit uitmaakt, wordt ook bepaald door een ‘narratieve’ continuïteit die we met het individuele verbinden. Deze inzichten leiden tot een erkenning van de rol van individuele essenties. Deze hebben, in overeenstemming met de geschetste dubbele aard van de identiteit, een dubbel belang: als ‘zielen’ van personen en dingen, die enkel - door eigennamen - aangewezen kunnen worden; en als identificerende ‘ficties’, los van de reële referentie van die namen.

In dit artikel worden twee veelgehoorde stellingen over individualisme geproblematiseerd. Ten eerste dat individualisme resulteert in een afname van cultuur of maatschappelijke tendensen. Deze stelling kunnen we terugvinden bij morele critici en in mindere mate ook in de klassieke individualiseringstheorie. Ten tweede dat individualisme een enkelvoudig fenomeen is met een eenduidige betekenis. Daartegenover wordt hier een cultuursociologische visie op individualisme in de lijn van de latere geschriften van Émile Durkheim en de hedendaagse socioloog Alain Ehrenberg als gedeelde laatmoderne cultuur die rond het zelf draait uitgewerkt. Daarbij is er oog voor de zeer verschillende vormen van individualisme die met elkaar in allerhande formaties optreden. Er wordt onderscheid gemaakt tussen drie vormen van individualisme, namelijk utilitair, moreel en expressief individualisme, die we op basis van kwalitatief onderzoek aan het werk zien in drie geselecteerde maatschappelijke contexten, namelijk nieuwe spiritualiteit, inburgeringscursussen en management cursussen. Hoewel deze contexten geselecteerd zijn op basis van hun ideaaltypische verwantschap met elk van de drie vormen van individualisme, zien we veel kruisverbindingen over de grenzen van deze maatschappelijke domeinen heen. Als belangrijk laatmodern ideaal vormt individualisme, weliswaar in zijn veelsoortigheid, een gemeenschappelijke noemer over diverse maatschappelijke domeinen heen.

Voor alle leerlingen een passende plek, bij voorkeur in het regulier onderwijs. Een mooie doelstelling die recht doet aan alle leerlingen. Het voorkomt segregatie en leert kinderen al vroeg samen te leven. Aan de andere kant rijst de vraag of dit haalbaar is. Kunnen reguliere scholen het aan om ook kinderen met bijzondere onderwijsbehoeften les te geven? En hoe verhoudt dit ideaal zich tot scholen voor speciaal onderwijs? Deze scholen zijn in feite gesegregeerd, maar doen er alles aan om leerlingen voor te bereiden op integratie in de maatschappij. In dit artikel ga ik specifiek in op: (1) Wat is passend onderwijs en wat is de plaats van speciale scholen? (2) Wat zijn de voor- en nadelen van passend onderwijs voor met name leerlingen en leraren? (3) Hoe verhoudt passend onderwijs zich tot individualisering van de maatschappij? In het bijzonder richt ik me daarbij op de vraag hoe ver je moet gaan in het bieden van onderwijs op maat, het inspelen op individuele behoeften van leerlingen.

In dit artikel wordt de invloed van de individualisering op het (voortgezet) onderwijs onderzocht in het algemeen en op het christelijk onderwijs in het bijzonder. Die invloed valt te constateren door de grote nadruk op het ‘zelf’. De leerling is niet meer in de eerste plaats iemand die onderwezen moet worden en deel moet worden van een gemeenschap waarvoor hij verantwoordelijkheid moet leren, maar een individu dat grotendeels zelf bepaalt waar het zwaartepunt ligt in het onderwijs. In eerste instantie wil ik kort aandacht vragen voor de achtergronden van het fenomeen van de individualisering. Daarna wil ik een aantal uitingsvormen hiervan in het onderwijs aan de orde stellen. Tenslotte wil ik systematisch een aantal kritische opmerkingen maken over de individualisering in het onderwijs. Daarbij voer ik een pleidooi voor meer aandacht voor onderwijzen, waarin zowel het individuele als het collectieve besloten ligt.

Menselijke waardigheid vormt het onbetwiste fundament van de rechten van de mens. Maar wat zeggen juristen wanneer zij spreken van menselijke waardigheid? In deze bijdrage wordt gereflecteerd op de inhoud van het begrip, zijn verhouding tot autonomie en op de gevolgen van individualisering voor het begrip. Menselijke waardigheid omvat autonomie en als attribuut van de individuele mens is het wezenlijk, tijdelijk en bezit eenieder haar in gelijke mate. De gevolgen van individualisering zijn tweeërlei. Allereerst kan het begrip van menselijke waardigheid worden gereduceerd. Maar ook kan het worden uitgehold.