Gedrag & Organisatie - Volume 30, Issue 4, 2017

Dit artikel introduceert het themanummer over flexibele arbeidsrelaties. Het grootste deel van onze wetenschappelijke kennis over gedrag in organisaties is gebaseerd op mensen met een vast arbeidscontract. Er zijn echter redenen om aan te nemen dat mensen met een flexibele arbeidsrelatie ander gedrag, andere attitudes en andere gevolgen van HRM en leiderschap ervaren als gevolg van de flexibele aard van hun contract. Ondanks het feit dat flexibilisering al jaren speelt, staat onderzoek naar de flexibele arbeidsrelatie in de kinderschoenen. Zo is er gebrek aan een duidelijke conceptualisatie van wat flexibele arbeid precies inhoudt, is er geen toepasbare theorie en zijn er geen geschikte meetinstrumenten, en ontbreekt het aan eenduidige en generaliseerbare onderzoeksconclusies. Dit themanummer belicht met een omvangrijke literatuurstudie, twee kwantitatieve studies en een kwalitatieve studie flexwerk in de publieke sector, combibanen en loopbaanpatronen van zzp'ers.

De zekerheid van een ‘baan voor het leven’ in de publieke sector lijkt aan erosie onderhevig. Ook in de publieke sector hebben organisaties meer aandacht gekregen voor de flexibilisering van werk. In dit artikel wordt stilgestaan bij de effecten van contractflexibiliteit voor de arbeidstevredenheid, duurzame inzetbaarheid en het innovatievermogen van publieke organisaties. Onderzoek hiernaar is echter bijzonder schaars. Toch wordt een eerste aanzet gegeven om de relaties inzichtelijk te krijgen. Er wordt beargumenteerd dat de inzet van contractflexibiliteit in de publieke sector naar verwachting andere gevolgen heeft dan in de private sector. Nieuw onderzoek is van groot belang, zeker gezien de toegenomen aandacht voor een flexibele inzet van personeel binnen de publieke sector.

Het combineren van meerdere banen is geen marginaal arbeidsmarktverschijnsel. Tot op heden is er echter relatief weinig onderzoek gedaan naar de determinanten en effecten van het gelijktijdig combineren van meerdere banen. In dit onderzoek worden de effecten van combinatiebanen in termen van bevlogenheid, betrokkenheid en interne en externe inzetbaarheid onderzocht. Voor dit onderzoek is gebruikgemaakt van het Personeels- en Mobiliteitsonderzoek 2016. Dit onderzoek omvat een grootschalige enquête onder werknemers in de publieke sector. In 2016 hebben 23.014 mensen aan het onderzoek deelgenomen. Daarvan hebben 2074 mensen aangegeven meerdere banen te combineren. Deze studie laat zien dat het combineren van banen samenhangt met een lagere betrokkenheid en een hogere gepercipieerde externe inzetbaarheid. Tegelijkertijd laat dit onderzoek zien dat het combineren van banen geen eenduidig arbeidsmarktverschijnsel is en dat het van belang is om aandacht te hebben voor de combinatievorm en voor de motivatie om meerdere banen te combineren.

Het aantal mensen dat start als zzp'er, is in Nederland groter dan het aantal mensen dat weer stopt. Het aantal zzp'ers groeit daarom al jaren. Wie zijn deze mensen die starten als zzp'er en blijven ze zzp'er? In dit artikel zijn op basis van de Integrale Inkomens- en Vermogensstatistiek (IIV) de starters in de periode 2008-2014 in kaart gebracht. Er is nagegaan of ze weer stoppen als zzp'er of dat ze zzp'er blijven. Hierbij is de invloed van verschillende kenmerken onderzocht. Een relatief grote kans om te stoppen als zzp'er geldt bijvoorbeeld voor personen die voorafgaand aan het zzp-schap een uitkering of pensioen hadden en dit als hoofdinkomensbron gedurende het zzp-schap continueren. Ook groepen als personen met een niet-westerse migratieachtergrond, laagopgeleiden, alleenstaanden en alleenstaande ouders stoppen verhoudingsgewijs vaak. Een relatief lage kans om uit te stromen geldt voor personen die voorheen werknemer waren en zich volledig op het zzp-schap gaan richten. Ook hoogopgeleiden en mensen van middelbare leeftijd hebben een relatief lage kans om uit te stromen.

In dit onderzoek staan de carrière-ambities van zzp'ers werkzaam in de Nederlandse bouwindustrie centraal. Eerdere wetenschappelijke studies naar zzp'ers hebben voornamelijk gekeken naar factoren die ondernemerschap stimuleren en vrijwel niet naar hun loopbaanontwikkeling. Er is weinig kennis over de carrière-ambities van zzp'ers met als gevolg dat het moeilijk te voorspellen is hoe deze groep zich op de arbeidsmarkt zal ontwikkelen. Het is op dit moment dan ook een uitdaging voor beleidsmakers om hierop te anticiperen. Om meer kennis te vergaren over de carrière-ambities van zzp'ers zijn in dit kwalitatief onderzoek twintig Nederlandse zzp'ers geïnterviewd. De resultaten laten zien dat de meerderheid van de zzp'ers die deelnamen aan het onderzoek streeft naar continuïteit in de loopbaan. Soms is dat in combinatie met een ambitie om te innoveren. Vrijwel alle respondenten willen blijven werken als zzp'er en zijn niet van plan hun onderneming te laten groeien door het aannemen van werknemers. In plaats daarvan zijn ze meer geneigd tijdelijke krachten in te huren of samen te werken met andere zzp'ers. In dit opzicht kan gesteld worden dat, hoewel ze geen werknemers aannemen, deze zzp'ers bijdragen aan het creëren van werk en hierdoor een belangrijke rol spelen in de hedendaagse flexibele arbeidsmarkt.