Gedrag & Organisatie - Volume 32, Issue 4, 2019

Dit artikel leidt het themanummer 'Het verlagen van werkdruk door de inzet van positieve interventies' in. Terwijl het verlagen van werkdruk in veel sectoren prominent op de beleidsagenda staat, beperkt het beleid van veel organisaties zich tot werkdrukinterventies die worden ingezet zodra negatieve gevolgen van hoge werkdruk (denk bijvoorbeeld aan stressklachten) geconstateerd worden. Het is echter wenselijk om dit soort negatieve gevolgen te voorkomen door de oorzaken van werkdruk bij de bron aan te pakken en door meer in te zetten op preventieve in plaats van reactieve interventies of beleidsmaatregelen. Inzichten vanuit de positieve psychologie suggereren dat interventies die positieve aspecten van het werk of van werkende mensen zelf versterken, effectief zijn in het voorkomen van de negatieve gevolgen van werkdruk. De vier artikelen in het themanummer bieden vernieuwende, wetenschappelijke inzichten met betrekking tot positieve interventies om werkdruk te verlagen.

Werkdruk wordt in de literatuur als een uitdagende taakeis beschouwd, die tot zowel uitputting als bevlogenheid kan leiden. Dit onderzoek stelt deze a priori opvatting ter discussie en veronderstelt dat de beoordeling (appraisal) van werkdruk bepalend is voor die uitkomst, waarbij werkdruk tot bevlogenheid zal leiden wanneer zij als uitdaging (challenge) wordt gezien en tot uitputting zal leiden wanneer zij als belemmering (hindrance) wordt ervaren. Ook wordt verondersteld dat doeloriëntatie het verband tussen werkdruk en appraisal modereert. Deze veronderstellingen zijn getoetst in een cross-sectioneel onderzoek met 233 werkenden. De resultaten laten zien dat werkdruk een relatie heeft met zowel challenge appraisal als hindrance appraisal. Challenge appraisal hangt positief samen met bevlogenheid en negatief met uitputting; hindrance appraisal hangt negatief samen met bevlogenheid en positief met uitputting. Daarnaast blijkt dat leerdoeloriëntatie naast het veronderstelde interactie-effect ook een directe relatie met challenge appraisal heeft, terwijl prestatievermijd-doeloriëntatie wel een directe relatie maar niet het voorspelde interactie-effect met hindrance appraisal laat zien. Dit onderzoek draagt bij aan het inzicht in de rol van beoordelingsprocessen in de relatie tussen werkdruk en welzijn. De resultaten hebben implicaties voor toekomstig onderzoek en voor de praktijk.

Het doel van dit onderzoek was om te onderzoeken of het positieve effect van vakanties op het herstel, het welbevinden en de werkprestaties van werknemers te versterken en te verlengen zijn met behulp van een smartphone-gebaseerde interventie. In een 4-weekse longitudinale studie onder 79 Finse leraren hebben wij het beloop van herstel, welbevinden, en werkprestatie vóór, tijdens, en na een vakantie onderzocht. Deelnemers werd gevraagd om een herstel-app, genaamd Holidaily, bij voorkeur dagelijks te gebruiken en vijf digitale vragenlijsten in te vullen. De groep kon verdeeld worden in niet-gebruikers, passieve gebruikers, en actieve gebruikers. Uitkomsten van de studie zijn dat de meeste herstel- en welbevinden indicatoren voor alle deelnemers verbeterden tijdens de vakantie. Werkprestatie en concentratievermogen veranderden niet na de vakantie vergeleken met ervoor. Creativiteit daalde direct na de vakantie, maar steeg anderhalve week na de vakantie tot een hoger niveau dan voor de vakantie. Actief gebruik van de app had een positief effect op enkele uitkomstmaten. Zo steeg bij actieve gebruikers hun creativiteit direct na de vakantie, terwijl dit daalde onder passieve gebruikers. Het wegebben van positieve vakantie-effecten lijkt trager onder actieve gebruikers. Maar weinig deelnemers gebruikten de app actief. Desalniettemin duiden onze resultaten erop dat een smartphone-gebaseerde herstel-interventie positieve vakantie-effecten kan verlengen.

Deze studie onderzoekt het effect van de interventie 'Samen beslissen' op de werkdruk voor zorgprofessionals in een ziekenhuis. 'Samen beslissen' is een vorm van gezamenlijke besluitvorming waarin patiënten actief worden betrokken. Internationaal empirisch onderzoek laat zien dat dergelijke interventies een positief effect hebben op patiëntgerelateerde uitkomsten, maar er is nog nauwelijks onderzoek gepubliceerd naar de effecten hiervan voor zorgprofessionals.

Met het Job Demands-Resources model als theoretische lens hebben we bestudeerd welke mechanismen een rol spelen als 'Samen beslissen' wordt toegepast bij patiënten die werden gediagnosticeerd met prostaatkanker. We hebben kwalitatieve data verzameld rondom de besluitvormingsprocessen bij tien patiënten waarbij twee zorgprofessionals betrokken zijn.

Naast een bevestiging van de positieve effecten voor patiënten laten de resultaten zien dat ook de zorgprofessionals de nieuwe manier van besluitvorming als positief ervaren. In termen van werkdruk zien we een goede balans tussen werkeisen en energiebronnen. Deze positieve effecten zijn te relateren aan de zorgvuldigheid waarmee een dergelijke andere manier van werken wordt ingevuld en geïmplementeerd. Dat betekent dat een zorgvuldige implementatie van een nieuwe manier van werken kan bijdragen aan het in de hand houden van werkdruk en zelfs kan bijdragen aan het welzijn van medewerkers in een sector die kampt met hoge werkdruk.

In het proefschrift dat hier wordt besproken (De Vries, 2017), staat het effect van lichaamsbeweging op de belangrijkste burnout-klacht, werkgerelateerde vermoeidheid, centraal. Allereerst werden twee gerandomiseerde gecontroleerde trials onder vermoeide studenten en werknemers uitgevoerd. Hierin werd een groep die aan een hardloopinterventie was toegewezen, vergeleken met een wachtlijstgroep. Doel hiervan was te onderzoeken of lichaamsbeweging effectief ingezet kan worden als interventie om vermoeidheid te verminderen en welzijn te verbeteren. Verder werd er een longitudinaal cohortonderzoek met twee meetmomenten uitgevoerd onder een representatieve groep Nederlandse werknemers. In deze studie werd de wederkerige relatie tussen werkgerelateerde vermoeidheid en lichaamsbeweging onderzocht. Deze drie studies uit het proefschrift laten inderdaad zien dat lichaamsbeweging effectief is om werk- (of studie)gerelateerde vermoeidheid te verminderen. Tegelijkertijd werd er in de longitudinale studie ook bewijs gevonden voor de omgekeerde relatie, namelijk dat meer werkgerelateerde vermoeidheid zorgt voor minder lichaamsbeweging.