Literatuur, politiek en recht in Nederland, 1945-1952 | Amsterdam University Press Journals Online
2004
Volume 25, Issue 2
  • ISSN: 1384-5829
  • E-ISSN: 2352-118X

Abstract

Abstract

During the occupation of the Netherlands by Nazi Germany, the Dutch literary field was drastically restructured and politicized. Immediately after the liberation, efforts were made to rebuild the field. The first step that was made in the reconstruction, was to purge the field of collaborators. This purge was carried out by the Board of Honour for the Letters and the Central Board of Honour for the Arts. This article investigates just how these Boards contributed to the reconstruction of a(n) (relatively) autonomous literary field in the Netherlands. In doing so, it takes recourse to historical sociological theories regarding the legal and deontological responsibility of the writer.

Loading

Article metrics loading...

/content/journals/10.5117/NEDLET2020.2.001.LARO
2020-09-01
2024-03-29
Loading full text...

Full text loading...

/deliver/fulltext/13845829/25/2/01_NEDLET2020.2_LARO.html?itemId=/content/journals/10.5117/NEDLET2020.2.001.LARO&mimeType=html&fmt=ahah

References

  1. Afschrift beschikking Minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen G. van der Leeuw d.d. 27 April 1946, Nationaal Archief, Den Haag, Ereraden en Centrale Ereraad voor de Kunst, nummer toegang 2.14.46, inventarisnummer 90.
    [Google Scholar]
  2. Beekman, Klaus, ‘Overheidscensuur en zelfcensuur in de twintigste en eenentwintigste eeuw in Nederland en Vlaanderen’, in: MaritaMathijsen (red.), Boeken onder druk. Censuur en pers-onvrijheid in Nederland sinds de boekdrukkunst, Amsterdam University Press, Amsterdam, 2011, 137-151.
    [Google Scholar]
  3. Beekman, Klaus & RalfGrüttemeier, De wet van de letter. Literatuur en rechtspraak, Athenaeum – Polak & Van Gennep, Amsterdam, 2005.
    [Google Scholar]
  4. Bel, Jacqueline, Bloed en rozen. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1900-1945, Bert Bakker, Amsterdam, 2015.
    [Google Scholar]
  5. Berkel, Benien van, Tobie Goedewaagen (1895-1980). Een onverbeterlijk nationaalsocialist, De Bezige Bij, Amsterdam, 2013.
    [Google Scholar]
  6. Beschikking betreffende Opheffing ereraden voor de Kunst van de Minister van Onderwijs Kunsten en Wetenschappen Jos J. Gielen d.d. 27 januari 1948, kabinet no. 206, Nationaal Archief, Den Haag, Ereraden en Centrale Ereraad voor de Kunst, nummer toegang 2.14.46, inventarisnummer 97.
    [Google Scholar]
  7. Beschikking Centrale Ereraad voor de Zuivering Kunstenaars, Kamer voor de Letterkunde d.d. 21 sep. 1950, Nationaal Archief, Den Haag, Ereraden en Centrale Ereraad voor de Kunst, nummer toegang 2.14.46, inventarisnummer 88.
    [Google Scholar]
  8. Beschikking Minister Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen d.d. 25-1-1950, kabinet no. 138, Nationaal Archief,Den Haag, Ereraden en Centrale Ereraad voor de Kunst, nummer toegang 2.14.46, inventarisnummer 90.
    [Google Scholar]
  9. Bordewijk, F., ‘Kunstzuivering’ [1954], in: F.Bordewijk, Verzameld werk II, Nijgh & Van Ditmar, Amsterdam, 1988, 62-64.
    [Google Scholar]
  10. Boven, Erica van, Bestsellers in Nederland 1900-2015, Garant, Antwerpen/Apeldoorn, 2015.
    [Google Scholar]
  11. BriefN.A. Donkersloot aan dr. K.H. de Raaf d.d. 22 maart 1946, Nationaal Archief, Den Haag, Ereraden en Centrale Ereraad voor de Kunst, nummer toegang 2.14.46, inventarisnummer 28.
    [Google Scholar]
  12. Brief G.J.L. Ebbinge aan A.W.J. van Vrijberghe de Coningh d.d. 11-11-1946, Nationaal Archief, Den Haag, Ereraden en Centrale Ereraad voor de Kunst, nummer toegang 2.14.46, inventarisnummer 4.
    [Google Scholar]
  13. Brief Ereraad voor de Letterkunde aan Adviseur C.S.M.G. [Nico Donkersloot] d.d. 17-10-1945, Nationaal Archief, Den Haag, Ereraden en Centrale Ereraad voor de Kunst, nummer toegang 2.14.46, inventarisnummer 4.
    [Google Scholar]
  14. Brief Ereraad voor de Letterkunde aan de Secretaris van de Koninklijke Nederlandsche Akademie van Wetenschappen d.d. 15 Februari 1946, Nationaal Archief, Den Haag, Ereraden en Centrale Ereraad voor de Kunst, nummer toegang 2.14.46, inventarisnummer 247.
    [Google Scholar]
  15. Brief Ereraad voor de Letterkunde aan de Stichting 1940-1945 d.d. 5-1-1952, Nationaal Archief, Den Haag, Ereraden en Centrale Ereraad voor de Kunst, nummer toegang 2.14.46, inventarisnummer 4.
    [Google Scholar]
  16. Brief Sjoerd Leiker aan Centrale Ereraad inzake Jan van Rheenen d.d. 9-10-1947, Nationaal Archief, Den Haag, Ereraden en Centrale Ereraad voor de Kunst, nummer toegang 2.14.46, inventarisnummer 215.
    [Google Scholar]
  17. Brief Sjoerd Leiker aan mej. Van de Ban d.d. 10-10-1947, Nationaal Archief, Den Haag, Ereraden en Centrale Ereraad voor de Kunst, nummer toegang 2.14.46, inventarisnummer 215.
    [Google Scholar]
  18. Brief Pers-Attaché Gezantschap der Nederlanden [Zwitserland] J.B. Braaksma aan Prof. Tielrooy d.d. 20-6-1946, Nationaal Archief, Den Haag, Ereraden en Centrale Ereraad voor de Kunst, nummer toegang 2.14.46, inventarisnummer 107.
    [Google Scholar]
  19. Brief A.W.J. van Vrijberghe de Coningh aan F. Bordewijk en M. Nijhoff d.d. 4 september 1950, Nationaal Archief, Den Haag, Ereraden en Centrale Ereraad voor de Kunst, nummer toegang 2.14.46, inventarisnummer 96.
    [Google Scholar]
  20. Bruinsma, Ernst, LisaKuitert & HansRenders, Inktpatronen. De Tweede Wereldoorlog en het boekbedrijf in Nederland en Vlaanderen, De Bezige Bij, Amsterdam, 2006.
    [Google Scholar]
  21. Burg, Fenna van den & JanKassies, Kunstenaars van Nederland! Om eenheid en zeggenschap. Het ontstaan van de Federatie van Kunstenaarsverenigingen en de Raad voor de kunst 1942-1950, Boekmanstichting/Van Gennep, Amsterdam, 1987.
    [Google Scholar]
  22. Collectief oordeel Ereraad voor de Letterkunde inzake schrijvers, toneelschrijvers en vertalers, die met goedvinden van de Kultuurkamer hebben gepubliceerd of op andere wijze in het openbaar als kunstenaar zijn opgetreden d.d. 18-9-1945, Nationaal Archief, Den Haag, Ereraden en Centrale Ereraad voor de Kunst, nummer toegang 2.14.46, inventarisnummer 27.
    [Google Scholar]
  23. Collectief oordeel Ereraad voor de Letterkunde in de zaken Albers, Haas, Hepkema, Heyting, Jaarsma, Kiestra, Van der Molen, Popelier, Raaf, Sybesma, Uilenberg, Wouters d.d. 23-10-1945, Nationaal Archief, Den Haag, Ereraden en Centrale Ereraad voor de Kunst, nummer toegang 2.14.46, inventarisnummer 27.
    [Google Scholar]
  24. Collectief oordeel Ereraad voor de Letterkunde in de zaken Barends, Gokkel, Keuchenius, Koning-Manuel, Sampimon, Schlüter, Vuerhard-Berkhout [vertalers], d.d. 12-2-1946, Nationaal Archief, Den Haag, Ereraden en Centrale Ereraad voor de Kunst, nummer toegang 2.14.46, inventarisnummer 27.
    [Google Scholar]
  25. Collectief oordeel Ereraad voor de Letterkunde in de zaken Brolsma, Brouwer, Alber, Van Amsterdam, Van Andel, Blauw, Blommaert, Capel, Elskamp, Van Emmen Post, Van Hemeldanck, Helm, Jager, Janssen, De Jong-Snijder van Wissenkerke, Kolkman, Krul, Van Reysen, De Ridder, Schuttevaar-Velthuys, Ubink, Zuidervliet d.d. 6-11-1945, Nationaal Archief, Den Haag, Ereraden en Centrale Ereraad voor de Kunst, nummer toegang 2.14.46, inventarisnummer 27.
    [Google Scholar]
  26. Collectief oordeel Ereraad voor de Letterkunde in de zaken Henri J. Bruning, Prof. Dr. T. Goedewaagen, Dr. J. van Ham, George Kettman, H.M. Klomp (Mien Proost), J. A. van der Made, Ernest Michel, Mevrouw W. H. Stroink, M. B. Versluis (Martien Beversluis), Prof. Dr. Jan de Vries, Dr. Gerard E. A. M. Wijdeveld en M. Wolters d.d. 7-8-1945, Nationaal Archief, Den Haag, Ereraden en Centrale Ereraad voor de Kunst, nummer toegang 2.14.46, inventarisnummer 27.
    [Google Scholar]
  27. Collectief oordeel Ereraad voor de Letterkunde in de zaken Eekhout, De Graaff, Huyts, Kalma, Nachenius, Van Rheenen, Theunisz, Wensink d.d. 16-10-1945, Nationaal Archief, Den Haag, Ereraden en Centrale Ereraad voor de Kunst, nummer toegang 2.14.46, inventarisnummer 27.
    [Google Scholar]
  28. Conceptuitspraak Centrale Ereraad in zaak Martien Beversluis d.d. 8 oktober 1948, Nationaal Archief, Den Haag, Ereraden en Centrale Ereraad voor de Kunst, nummer toegang 2.14.46, inventarisnummer 121.
    [Google Scholar]
  29. Dorleijn, Gillis J., RalfGrüttemeier & Liesbeth KorthalsAltes (red.), The Autonomy of Literature at the Fins de Siècles (1900 and 2000). A Critical Assessment, Peeters, Leuven, 2007.
    [Google Scholar]
  30. Dorleijn, Gillis & Sandravan Voorst, ‘Intellectueel engagement. PEN Nederland in de jaren dertig’, in: Nederlandse Letterkunde16, 2011, 3, 215-36.
    [Google Scholar]
  31. ‘Ereraad’, Haagsch Dagblad, 30 november 1946.
    [Google Scholar]
  32. ‘Eereraden treden af. Ons werk ongedaan gemaakt, zegt Prof. J.Tielrooy’, Het Parool, 25 november 1946.
    [Google Scholar]
  33. Grüttemeier, Ralf, ‘Interdisciplinariteit als participerende objectivering. Over de erkenning van de institutionele autonomie van literatuur in het recht in Nederland rond 1920’, in: Nederlandse Letterkunde16, 2011, 2, 65-84.
    [Google Scholar]
  34. Heemskerk, Frederik, Dossier Willem Mengelberg. De geschiedenis van een zuiveringszaak, Boom, Amsterdam, 2015.
    [Google Scholar]
  35. Kamp, Elly, Ferdinand en Johanna. Dubbelbiografie van schrijver F. Bordewijk en componiste J. Bordewijk-Roepman, Bas Lubberhuizen, Amsterdam, 2016.
    [Google Scholar]
  36. Lijst van zaken van de Centrale Ereraad verdeeld over de verschillende kamers, z.j., Nationaal Archief, Den Haag, Ereraden en Centrale Ereraad voor de Kunst, nummer toegang 2.14.46, inventarisnummer 92.
    [Google Scholar]
  37. Lijst van personen betrokken bij de Centrale Ereraad, z.j., Nationaal Archief, Den Haag, Ereraden en Centrale Ereraad voor de Kunst, nummer toegang 2.14.46, inventarisnummer 90.
    [Google Scholar]
  38. Mathijsen, Marita, ‘Inleiding’, in: MaritaMathijsen (red.), Boeken onder druk. Censuur en pers-onvrijheid in Nederland sinds de boekdrukkunst, Amsterdam University Press, Amsterdam, 2011, 7-15.
    [Google Scholar]
  39. Notulen van de Ereraad voor de Letterkunde, 1945-1947, Nationaal Archief, Den Haag, Ereraden en Centrale Ereraad voor de Kunst, nummer toegang 2.14.46, inventarisnummer 24.
    [Google Scholar]
  40. Oordeel Ereraad voor de Letterkunde in zaak J. van Ammers-Küller d.d. 21-8-1945, Nationaal Archief, Den Haag, Ereraden en Centrale Ereraad voor de Kunst, nummer toegang 2.14.46, inventarisnummer 107.
    [Google Scholar]
  41. Oordeel Ereraad voor de Letterkunde in zaak J.K. Feylbrief (ps. J. van Oudshoorn) d.d. 26-2-1946, Nationaal Archief, Den Haag, Ereraden en Centrale Ereraad voor de Kunst, nummer toegang 2.14.46, inventarisnummer 146.
    [Google Scholar]
  42. Oordeel Ereraad voor de Letterkunde in zaak Tobie Goedewaagen d.d. 7-8-1945, Nationaal Archief, Den Haag, Ereraden en Centrale Ereraad voor de Kunst, nummer toegang 2.14.46, inventarisnummer 27.
    [Google Scholar]
  43. Oordeel Ereraad voor de Letterkunde in zaak Klaas Smelik d.d. 28-8-1945, Nationaal Archief, Den Haag, Ereraden en Centrale Ereraad voor de Kunst, nummer toegang 2.14.46, inventarisnummer 223.
    [Google Scholar]
  44. Otterspeer, Willem, De zanger van de wrok. Willem Frederik Hermans. Biografie, deel II (1953-1995), De Bezige Bij, Amsterdam, 2015.
    [Google Scholar]
  45. Paape, A.H., ‘Ten geleide’, in: Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie, Het proces Blokzijl, Veen, Utrecht/Antwerpen, 1989, 7-16.
    [Google Scholar]
  46. Peters, Arjan, ‘Voorzitter P.C. Hooft-stichting blijkt nazaat van de familie die familiebezit van Marga Minco achterover drukte’, de Volkskrant, 4 juni 2019.
    [Google Scholar]
  47. Proces-verbaal Centrale Ereraad belofte-aflegging Tielrooy d.d. 18-12-1950, Nationaal Archief, Den Haag, Ereraden en Centrale Ereraad voor de Kunst, nummer toegang 2.14.46, inventarisnummer 90.
    [Google Scholar]
  48. Proces-verbaal zitting Centrale Ereraad in hoger beroep Jan Gerhard Toonder d.d. 10-1-1948, Nationaal Archief, Den Haag, Ereraden en Centrale Ereraad voor de Kunst, nummer toegang 2.14.46, inventarisnummer 236.
    [Google Scholar]
  49. Resumé verhoor Ereraad voor de Letterkunde van Jo van Ammers-Küller d.d. 7 Augustus 1945, Nationaal Archief, Den Haag, Ereraden en Centrale Ereraad voor de Kunst, nummer toegang 2.14.46, inventarisnummer 107.
    [Google Scholar]
  50. Resumé verhoor Ereraad voor de Letterkunde van Albert Kuyle d.d. 9-10-1945, Nationaal Archief, Den Haag, Ereraden en Centrale Ereraad voor de Kunst, nummer toegang 2.14.46, inventarisnummer 189.
    [Google Scholar]
  51. Roodnat, Joyce, ‘De bewariërs komen te pas’, NRC Handelsblad, 13 juni 2019.
    [Google Scholar]
  52. Sapiro, Gisèle, La responsabilité de l’écrivain. Littérature, droit et morale en France (XIXe-XXIe siècle), Seuil, Parijs, 2011.
    [Google Scholar]
  53. Sapiro, Gisèle, The French Writers’ War 1940-1953, Duke University Press, Durham (NC)/Londen, 2014.
    [Google Scholar]
  54. Schriftelijke uitspraak CE in zaak Martien Beversluis d.d. 8 oktober 1948, Nationaal Archief, Den Haag, Ereraden en Centrale Ereraad voor de Kunst, nummer toegang 2.14.46, inventarisnummer 121.
    [Google Scholar]
  55. Schriftelijke uitspraak CE in zaak J. Gerhard Toonder d.d. 14 februari 1948, Nationaal Archief, Den Haag, Ereraden en Centrale Ereraad voor de Kunst, nummer toegang 2.14.46, inventarisnummer 236.
    [Google Scholar]
  56. Schriftelijke uitspraak CE in zaak Max Wolters d.d. 31 mei 1947, Nationaal Archief, Den Haag, Ereraden en Centrale Ereraad voor de Kunst, nummer toegang 2.14.46, inventarisnummer 255.
    [Google Scholar]
  57. Standaardformulier Ereraad voor de Letterkunde voor uitspraak afkeuring houding, Nationaal Archief, Den Haag, Ereraden en Centrale Ereraad voor de Kunst, nummer toegang 2.14.46, inventarisnummer 40.
    [Google Scholar]
  58. Staten houdende opgaven van vonnissen van de ereraad, 1947-1949, Nationaal Archief, Den Haag, Ereraden en Centrale Ereraad voor de Kunst, nummer toegang 2.14.46, inventarisnummer 95.
    [Google Scholar]
  59. Tielrooy, J.B.Typoscript zonder titel, z.d., Nationaal Archief, Den Haag, Ereraden en Centrale Ereraad voor de Kunst, nummer toegang 2.14.46, inventarisnummer 4.
    [Google Scholar]
  60. Toonder, J. Gerhard & H.M. van derBrugh, Rechtsherstel. In opdracht van de Actie Rechtsherstel der Nederlandsche Kunstenaars uitgegeven door de Algemeene vrije illegale drukkerij, z.p., z.j.
    [Google Scholar]
  61. Vandevoorde, Hans & ChristopheVerbruggen, ‘Inleiding. De PEN-club: “a world-parliament of literature”’, in: Nederlandse Letterkunde16, 2011, 3, 123-130.
    [Google Scholar]
  62. Veld, N.K.C.A. in ’t, De ereraden voor de kunst en de zuivering van de kunstenaars. Een bijdrage tot de geschiedschrijving van de zuivering van het vrije beroep, Staatsuitgeverij, Den Haag, 1981.
    [Google Scholar]
  63. Veltkamp, E.P. & C.D.E.M.Vierling, ‘Inventaris van de archieven van het Bureau Zuivering Kunstenaars en van de Ereraden voor de Kunst, (1939), 1945-1952’, Nationaal Archief, Den Haag, 1992.
    [Google Scholar]
  64. Venema, Adriaan, Schrijvers, uitgevers en hun collaboratie. Het systeem, deel 1, De Arbeiderspers, Amsterdam, 1988.
    [Google Scholar]
  65. Venema, Adriaan, Schrijvers, uitgevers en hun collaboratie. De kleine collaboratie, deel 3A, De Arbeiderspers, Amsterdam, 1990.
    [Google Scholar]
  66. Venema, Adriaan, Schrijvers, uitgevers en hun collaboratie. Uitgevers en boekhandelaren, deel 4, De Arbeiderspers, Amsterdam, 1992.
    [Google Scholar]
  67. Vugs, Reinold, F. Bordewijk. Een biografie, De Prom, Baarn, 1995.
    [Google Scholar]
  68. Wesselink, Claartje, Kunstenaars van de Kultuurkamer. Geschiedenis en herinnering, Prometheus – Bert Bakker, Amsterdam, 2014.
    [Google Scholar]
  69. Wet van 2 Juni 1949, houdende vaststelling van enkele regelen afwijkende van het bepaalde bij de Wet Zuivering Kunstenaars, in: Staatsblad, No. J 228, 1-3.
    [Google Scholar]
  70. Wet van 5 April 1946, betreffende Zuivering van de Kunstenaars, in: Staatsblad, No. G 84, 1-7.
    [Google Scholar]
  71. Wieringa, Tommy, ‘Hij kan er niets aan doen’, NRC Handelsblad, 22 juni 2019.
    [Google Scholar]
http://instance.metastore.ingenta.com/content/journals/10.5117/NEDLET2020.2.001.LARO
Loading
This is a required field
Please enter a valid email address
Approval was a Success
Invalid data
An Error Occurred
Approval was partially successful, following selected items could not be processed due to error