Tijdschrift voor Arbeidsvraagstukken - Current Issue

Dit artikel analyseert de achtergronden van de huidige krapte op de arbeidsmarkt en de te verwachten personeelstekorten in de toekomst. De huidige arbeidsmarktkrapte blijkt niet te worden veroorzaakt door de vergrijzing (uittreding van ouderen), maar doordat zoveel werknemers jaarlijks van baan veranderen. Op langere termijn zal de beroepsbevolking niet gaan krimpen als rekening wordt gehouden met de geplande stapsgewijze verhoging van de AOW-leeftijd. Wel zal de beroepsbevolking tot 2040 slechts licht groeien. Of hierdoor structurele personeelstekorten zullen ontstaan, hangt af van de, zeer onzekere, toekomstige vraag naar arbeid. Om verschillende redenen is het niet waarschijnlijk dat de vraag naar arbeid in de toekomst net zo sterk zal groeien als in het recente verleden. Door een sterkere stijging van de arbeidsproductiviteit en een lagere economische groei – onder meer door minder te produceren voor de export – kan het welvaartsniveau op peil blijven zonder dat de werkgelegenheid groeit. Of de arbeidsmarkt structureel krap zal blijven, hangt in belangrijke mate af van beleidskeuzes.

Dit artikel onderzoekt de rol van vaardigheden bij het overstappen tussen beroepen op de Nederlandse arbeidsmarkt, met als doel te bepalen in hoeverre werkenden met een alternatieve beroepsachtergrond kunnen bijdragen aan het oplossen van knelpunten in de personeelsvoorziening in specifieke beroepen. Voor leerkrachten basisonderwijs, een beroep met toenemende knelpunten, zijn alternatieven bijvoorbeeld onderwijskundigen en overige docenten en specialisten personeels- en loopbaanontwikkeling; de werkenden met dit beroep kunnen mogelijk, als extra aanbod, fricties bij leerkrachten basisonderwijs verlichten. We bepalen de vaardigheden per beroep op basis van O*NET-data en berekenen hiermee de euclidische afstand tussen beroepen qua vaardigheden: de vaardigheidsafstand. We bekijken de rol van deze afstand bij beroepswissels van werkenden in de laatste twintig jaar met behulp van schatters van de kerndichtheid. Vervolgens bekijken we welke alternatieve beroepen de problemen bij beroepen met voorspelde arbeidsmarktknelpunten mogelijk kunnen verlichten. De resultaten tonen aan dat werkenden vaker overstappen naar beroepen met een kleinere vaardigheidsafstand, wat aangeeft dat vaardigheden een belangrijke rol spelen bij beroepswissels. Daarnaast duiden we met behulp van de vaardigheidsafstand en informatie uit arbeidsmarktprognoses een aantal beroepen dat potentieel extra aanbod vormt voor verwachte knelpunten in specifieke beroepsgroepen. De bevindingen tonen aan welke beroepswissels mogelijkheden bieden om arbeidsmarktkrapte te verlichten.

In een krappe arbeidsmarkt en wanneer het economisch goed gaat wisselen over het algemeen meer mensen van baan of beroep. Dit artikel beschrijft de beroepenmobiliteit in Nederland tussen 2013 en 2024 en de kenmerken van beroepswisselaars. In 2024 wisselden gemiddeld per kwartaal 471.000 werkenden van beroep, ofwel 5,0 procent van alle werkenden van 15 tot 75 jaar. Ten opzichte van de twee jaar daarvoor wisselden in 2024 iets minder werkenden van beroep. De beroepenmobiliteit was het hoogst onder jongeren van 15 tot 25 jaar en in de beroepsklasse transport en logistiek. In de beroepsklassen ICT en zorg, en onder 45- tot 75-jarigen was de beroepenmobiliteit juist relatief laag. Van alle beroepswisselaars in 2024 wisselde 24,5 procent naar een beroep met minder complexe taken en 34,7 procent naar een beroep met meer complexe taken.

Het uitbreiden van het aantal gewerkte uren, met name van deeltijders, wordt vaak genoemd als mogelijke oplossing tegen arbeidsmarktkrapte in Nederland. We weten echter nog weinig over wat ertoe bijdraagt dat iemand ook meer gaat werken. Daarom beantwoorden we in deze bijdrage de volgende vraag: wie zijn de afgelopen twaalf maanden meer uren gaan werken, en welke rol spelen de thuissituatie en de organisatie waar iemand werkt daarbij? Dit doen we met de derde wave van het onderzoek ‘Duurzaam Arbeidspotentieel’, met gegevens over 1.504 medewerkers in 44 organisaties uit 2024. De resultaten van de multilevel logistische regressie laten zien dat vooral de werkcontext van belang is: medewerkers in de zorg en het onderwijs, en met veel deeltijders in dienst, zijn het afgelopen jaar vaker meer uren gaan werken. Oudere medewerkers hebben juist minder vaak hun uren uitgebreid, en werknemers met een goede gezondheid juist weer wel. De resultaten laten zien dat om te realiseren dat er meer uren gewerkt gaat worden, alleen inzetten op motivatie onvoldoende is maar dat ook de werkcontext ondersteunend moet zijn.