Pedagogiek - Volume 45, Issue 2, 2025

In het onderwijs-maatschappelijke debat in Nederland bestaan zorgen over de verschoolsing van het kleuteronderwijs en de daarmee gepaard gaande beperkte mogelijkheden voor kleuters om vrij te spelen. In positieve zin wordt verwezen naar het kleuteronderwijs in de periode van de Kleuteronderwijswet (1955-1985), maar onvoldoende wordt gespecifieerd hoe in deze jaren vorm werd gegeven aan spel. Om te voorkomen dat nostalgie het huidige kleuteronderwijs bepaalt, heeft deze studie ten doel om duidelijkheid te verkrijgen over de mate van sturing en initiëring door de kleuterleidster tijdens het spel in de jaren zeventig in het Nederlandse kleuteronderwijs. In de studie zijn interviews afgenomen bij zes kleuterleidsters die gestart zijn met lesgeven in de jaren zeventig, en zijn vier jaargangen van het tijdschrift De Wereld van het Jonge Kind en handboeken voor kleuterleidsters geraadpleegd. Uit de resultaten blijkt ten eerste dat in de praktijk alle maten van sturing en/of initiëring door de kleuterleidster tijdens het spel voorkwamen, maar het was lastig te bepalen in welke mate dat het geval was. Ten tweede werd in de handboeken en tijdschriftartikelen over het spel met een hoge sturing en/of initiëring door de kleuterleidster positief geschreven, maar er bestond ook kritiek vanwege de beperkte ruimte voor kinderen om zelf na te denken en de wereld om hen heen te verkennen. Afsluitend blijkt dat het debat uit de jaren zeventig over de gewenste mate van ruimte voor het kind overeenkomt met het huidige debat over het kleuteronderwijs. Betekenisvol is dat adviezen en praktijkvoorbeelden uit de jaren zeventig waardevolle inzichten kunnen bieden voor het huidige kleuteronderwijs, en als zodanig bij kunnen dragen aan het bereiken van een juiste balans tussen leerlinginbreng en leerkrachtsturing tijdens het spel.

In Nederland ontstond de pedagogiek ruim honderd jaar geleden als wetenschappelijke discipline. Na een korte schets van de geschiedenis van de pedagogiek, belicht dit artikel de reikwijdte en focus van het vakgebied. We baseren ons op invloedrijke theorieën binnen de pedagogische en onderwijswetenschappen om de relatie tussen pedagogiek, psychologie, psychiatrie en sociologie te beschrijven. We concluderen dat de pedagogiek een empirisch-normatieve, handelingsgerichte en integratieve discipline is, die bruggen bouwt binnen het brede spectrum van gedrags- en menswetenschappen. De pedagogiek beweegt zich van disciplinair naar transdisciplinair onderzoek en is bij uitstek geschikt om wetenschappelijke, klinische en maatschappelijke vragen te beantwoorden over het opgroeien van kinderen in een veranderende samenleving.

Deze bijdrage wijkt bewust af van een klassieke boekbespreking en kiest ervoor om, net als Wouter Duyck (2023) in zijn boek Mijn kind, slim kind, een pittige toon te hanteren. Er is hiervoor een gegronde reden: Duycks’ boek is een uitgesproken stellingname in het onderwijsdebat, en verdient daarom een kritisch weerwoord in dezelfde geest. In plaats van de inhoud van het boek ‘neutraal’ te bespreken, krijgt deze tekst de vorm van een opiniërende column waarin het steeds meer dominante cognitieve discours in het Vlaamse onderwijs kritisch wordt bevraagd en geproblematiseerd. Het uitgangspunt is dat het boek van Duyck exemplarisch is voor een bredere trend: de opmars van een eenzijdig cognitief-psychologisch paradigma in onderwijsbeleid en -praktijk, waarin meetbaarheid, intelligentietests en centrale toetsen als panacee worden gepresenteerd. Deze bijdrage betoogt dat zo’n benadering risico’s inhoudt voor de breedte, inclusiviteit en ‘menselijkheid’ van onderwijs, en pleit voor meer aandacht voor affectieve, sociale en ethische dimensies. Door de keuze voor een kritische column —eerder dan een loutere bespreking —wordt bewust gepoogd het debat open te breken en een alternatieve stem te laten klinken tegenover het polariserende discours van het boek van Duyck zelf.